106
Janowicz, Postêpowanie..., s. 161; Adamiak, Borkowski, Polskie postêpowanie..., s. 132-133; W. Siedlecki, Postêpowanie cywilne, s. 307.
" Adamiak, Borkowski, Polskie postêpowanie..., s. 132-133; Dawidowicz, Zarys..., s. 124.
Nb. 107
108
Rozdzia³ VI. Wszczêcie postêpowania
Domniemanie faktyczne polega na tym, ¿e wnioskuje siê na podstawie! jednego faktu danego w doœwiadczeniu o istnieniu faktu poszukiwanego1.
Organ prowadz¹cy postêpowanie dowodowe mo¿e zatem swobodnie wnioskowaæ co do istnienia poszukiwanego faktu na podstawie innych faktów oraz ? wszelkich okolicznoœci danej sprawy.
Domniemanie prawne polega na tym, ¿e przepis prawny nakazuje przyjêcie faktu poszukiwanego na podstawie innego wskazanego faktu2. A zatem to ustawodawca wysnuwa wnioski, nie pozostawiaj¹c w tej mierze ¿adnej wolnoœci organom prowadz¹cym postêpowanie. Domniemania prawne dziel¹ « na wzruszalne (mo¿na je obaliæ przeciwdowodem) i niewzruszalne (dowód przeciwieñstwo jest wy³¹czony).
W doktrynie prezentowany jest pogl¹d, ¿e domniemanie prawne jest „reliktem formalnej teorii dowodów"3.
Formalna teoria dowodów (legalna teoria dowodów) g³osi, ¿e pewne œrodki dowodowe korzystaj¹ z uprzywilejowania. Uprzywilejowanie to polega na tym, ¿e prawnie okreœlona jest „moc dowodowa" danego œrodka; jest to tzw. ustawowa ocena dowodów w przeciwieñstwie do swobodnej oceny dov>o-dów, zabezpieczaj¹cej zasadê prawdy materialnej. \
W wypadku domniemañ prawnych wzruszalnych (prostych) mo¿na przepro- •] wadziæ dowód na przeciwieñstwo, co neutralizuje formaln¹ teoriê dowodow¹.
Natomiast w wypadku domniemañ prawnych niewzruszalnych (niezbitych) przeciwdowód jest wykluczony. Samo domniemanie jest tu wiêc swoistym formalnym dowodem, korzysta „z pe³nej mocy dowodowej". Organ administracji prowadz¹cy postêpowanie, zwi¹zany takim przepisem kreuj¹cym domniemanie prawne niewzruszalne, jest skrêpowany w ocenie ca³okszta³tu materia³u dowodowego i musi przyj¹æ to domniemanie jako niezaprzeczalny dowód istnienia okreœlonego faktu, nawet je¿eli by³oby to sprzeczne z innymi faktami, stwierdzonymi ju¿ za poœrednictwem innych œrodków dowodowych, w postêpowaniu wyjaœniaj¹cym4. Domniemania te nie wystêpuj¹ w KPA, a we wspó³czesnym prawie procesowym nale¿¹ raczej do rzadkoœci5.
Przeciw formalnej teorii dowodów wypowiada siê tak¿e NSA w swoim orzecznictwie.
W wyr. z 15.6.1993 r. (IV SA 1667/92, ONSA 1993, Nr 4, poz. 115) NSA stan¹³ na stanowisku, ¿e: „KPA nie przewiduje rygorów w zakresie œrodków dowodowych i jako dowód
1 KPA komentarz 1970, wyd. IV, s. 158. 'Ibidem.
3 KPA komentarz 1970, wyd. IV, s. 159.
4 Janowicz, Postêpowanie..., s. 162.
5 Ibidem.
Nb. 107
§18. Postêpowanie dowodowe 109
mo¿e byæ dopuszczone wszystko, co mo¿e siê przyczyniæ do wyjaœnienia sprawy (art. 75 c \y Organy maj¹ wiêc mo¿liwoœæ korzystania z wszelkich dostêpnych w tej sprawie œrodków dowodowych, ³¹cznie z dowodem przes³uchania stron". W wyr. z 9.3.1989 r. (II SA 961/88, ONSA 1989, Nr 1, poz. 33) S¹d orzek³, ¿e „w œwietle art. 75 KPA niedopuszczalne fest stosowanie formalnej teorii dowodowej poprzez twierdzenie, ¿e dan¹ okolicznoœæ mo¿na u?jowodniæ wy³¹cznie okreœlonymi œrodkami dowodowymi, b¹dŸ te¿ przez tworzenie nowych regu³ korzystania ze œrodków dowodowych"1. Podobnie w wyr. z 27.4.1992 r. (III SA 1838/91, ONSA 1992, Nr 2, poz. 45, cyt. za Smoktunowicz, Orzecznictwo...) NSA postanowi³, ¿e „ustalenie bez wyraŸnej podstawy ustawowej, ¿e pewne fakty mog¹ byæ udowodnione jedynie za pomoc¹ œciœle okreœlonych dowodów, jest sprzeczne z art. 75 KPA".
IV. Rodzaje œrodków dowodowych
Z art. 75 KPA wynika, ¿e jako dowód nale¿y dopuœciæ wszystko, co mo¿e 108 przyczyniæ siê do wyjaœnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególnoœci dowodem mog¹ byæ dokumenty, zeznania œwiadków, opinie bieg³ych oraz oglêdziny.
Wynika st¹d, ¿e katalog œrodków dowodowych wymienionych w tym przepisie nie jest zamkniêty. W doktrynie prezentowany jest pogl¹d, i¿ w postêpowaniu administracyjnym dopuszczalne s¹ tak¿e inne œrodki dowodowe nienazwane, je¿eli nie s¹ sprzeczne z prawem, a mog¹ przyczyniæ siê do wykrycia prawdy materialnej2. *
Przyk³ad: Do nienazwanych œrodków dowodowych w doktrynie zaliczono opinie instytutów naukowo-badawczych lub innych wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych, np. organów dozom technicznego, dowody z filmu, utrwalonego obrazu telewizyjnego, z fotokopii, planów, rysunków, p³yt lub taœm dŸwiêkowych, przyrz¹dów utrwalaj¹cych lub przenosz¹cych obrazy lub dŸwiêki\