ków na stano-
wisku loomisiula (82.) i piiokansuila w Bitynii. Jafco znawca ety-
ilcilelty dwianskiej i ¿yioia towarzyskiego zyska³ sympatiê 4 zaufanie
Nieiroina w najto.tymniiejBEych siprawaoh. Oskarzoiny -o udzia³
w spisiku Piziania, musia³ pope³niæ samobójstwo. Jak relacjonuje
'Dacyf, 'traktowa³ œmileræ przez 'otwarciie ¿y³ 'tak lekko i pogod-
nie, ja³k 'traktowali cia³e ¿ycnie. Przed zgonem przes³a³ Neroraowi
opileczêfcorwane piemio z rejies.trem jego haniebnych czynów. Za-
chiowBiny pod iimieniem P. utwór Satyryki {Satyricon libri', tr.)
ze wiziglêdu ma pewine szczegó³y wskazuj¹ce na czas akcji iniie-
llatóirzy uiczierai sik³oinmi byli przypisywaæ aiutonawi ¿yj¹cemu za
ces. Augusta lub ces. Tyberiusza, lecz wydaje siê najprawdo-
353
Petronius
podobniejsze, ¿e zosta³ on napisany przez Gajusa Petroniusza
z przydomkiem Arbiter. Dzie³o to do XVH w. znane by³o
tylko z krótkich fragmentów XV i XVI ks.; dopiero w 1650
odkryto w Tiralu, w Dalmacji, rêkopis 'z XV w., w którym zna-
laz³ siê 'taiki¿e nie znany do tej chwili tragmemt najwiêkszy,
zw. Uczta Trymalchiona (Cena Trymalchionis}. Z punktu wi-
dzenia [formy Satyryki uwa¿a siê za satyrê menippejsk¹ (->Me-
nipipas), itzin. utwór pisany proz¹ prziep ³atan¹ w£arsizem, zreszt¹
dosteoina³ym. Jest 'to pierwszy i jedyny w swoim rodzaju rz.
romianis przygodowy, ró¿ni¹cy siê charateterem od znanego nam
z literatury gr. romansu mi³osnego, choæ i w dziele P. wystê-
puje para zakochanych. S¹ nimi 'm³ody Bnkolpius i piêkny
ch³opak Giton '(dlatego uwa¿ano Satyryki aa parodiê romansu),
których rozdziela i .nara¿a na 'coraz nowe przygody 'obra¿any
przez Enkolpiusa bo¿ek Priap, podobnie jak sprawc¹ przygód
Odyseusza by³ zagniewany Posejdon, Enkolpius jako bohater
i nanilattar ca³ej powieœci wraz z Gitomem i Ascyitosem .(rów-
nie¿ zakochanym w Giltonie') prowadz¹ niespokojne ¿ycie wê-
druj¹c z miasita do 'miasta,, wywio³uj¹c awantury, sosny zazda-o-
&oi, dopuszczaj¹c siê kradzie¿y i rozpusty. Pewnego dnia otrzy-
muj¹ zaproszienie na iuicatê do Trymalchi.ona; udaj¹ siê taBn
wraz z 'retorem Agamienuiianeiin, z którym Enkoilpius wczeœniej
poruisza³ dyskutawiany wówczas w Rzymie temat przyczyn upad-
ku wymowy. Gospodarz uczty, T.rymalchion, wyzwolemiec i do-
inobkiewniczi, zaprosi³ te¿ wielu innych goœci ze swej sfery, któ-
rym stara³ siê 'zaimponowaæ parweniuszowsikim przepychem
i przechwa³kami kon-iipriomituj¹cymi jego pseudouczlonoœæ. Bo-
haterzy powieœci wymykaj¹ siê z uczty i wraz z poet¹ Eumol-
posem udaj¹ siê w podró¿ icikrêtem. P. w³o¿y³ w usta Eumol-
posa dwia poemalty: o wojnie idomowej i o zdobyciu Troi. Oba
maj¹ charakter aluzyjmy. Piarwtsay mia³ staniowiæ parodiê Far-
saliów ->-Lukana, drugi nawi¹zywa³ mo¿e do nieuzasadnionych
ambicji poetyckich oes. Nerona. Satyryki, podobnie jak ,ramans
gr." zB,wdiaraj¹ wiele epizodów i 'eksikursów, do których nale¿y
np. s³ynna 'opowiaœæ ,o wdowie efeskiej., uwa¿ana ;za nowelê
milezyjsk¹ (->-MŸ!esiafca),-czy opowiadanie o wilko³aku. W dziele
P., jak .zazwyczaj w romansie,, akcja przenosi siê z miejsca na
miejsce doœæ szybko: bohaterzy prze¿ywaj¹ swe przygody w ró¿-
nej saenerfii - na l¹dzie, na morzu, widzimy ich w Kampanii,
w Krotonie i Massylii i prawdopodobnie w Cumae. Na kanwie
przygodowego w¹tku tabularnego kreœli P. obraz œwiata rz.
Z demaskatorskim, przenikliwym realizmem i subteln¹ ironi¹
odtwarza obrazy obyczajowoœci i charakterystyczne typy zde-
manalliziowamjego spo³eczeñstwa czasów Nerona.. Piêtnuje .ogólne
zepsucie moralne, deprawacjê kobiet, oddaje niezdrow¹ atmo-
sferê polowania aa spadki po zmar³ych, oœmiesza nienatural-
noœæ wymowy i stylu. W postaci Tirymalchiona,, który w³asn¹
postaw¹ i ka¿dym is³owem sam siê charakteryzuje, przedstawi³
P. 'z 'sairikasityczinym dowcipem czêsto spotykany wówczas typ
doiridbkiewicaa. O wysokiej klasie pisaraa œwiadczy jego sposób
prezentacji ró¿nych zjawisk i postaw bohaterów oraz bardzo
bogaty a. bardao zró¿nicowany jêzyk: znajdujemy tu zarówno
poprawny 'codzienny jêzyk walrstw wykszta³conych, np. w dys-
ilcusji miêdzy Enkolpiusem a Algamemnoiniemi, jak i jêzyk., jakim
23 S³ownik pisarzy antycznych
Petrus Cbrysologus
354
pos³uguje siê œwiat TTymalchioina, pochodz¹cego z ma³ego pro-
wincjonalnego miasteczka w pd. Italii, mo¿e Cumae(?). Jest
to tzw. ³acina ludowa, wulgarna -z. nalecia³oœciami ¿argonu wy-
zwoleñców, nie pozbawiona igrecyzmów. Tak wiêc równie¿ jê-
zyk Satyryków jest obrazem epoki. P. na je¿. polski t³umaczyli:
M. Bno¿sk, L. Staff. L.R.
PETRUS CHRYSOLOGUS, poi. Piotr Chryzolog, chrzêœæ, pisarz
³ac., biskup Rawenny w l. 425-450. Jest autorem ok. 200 ho-
milia i mów napisanych stylem retorycznym. M.S.
PHAEDRUS, poi. Fedrus, i0k. 'li5 p.n.e. - ok. .50 n.e., bajkopisarz
rz. Urodzony w Macedonii, 'przyby³ do Rzymu jako niewolnik
i tu aosrta³ przez Augusta wyizwioloiny. Za panowania Tyberiusza
œci¹gn¹³ na siebie nie³askê ceaanza, do¿y³ mimo to póŸnego
wriaku. - Autor Fabuiae AesopŸae (Bajka. Eaopa) w 5 ks. Z baj-
ki, która dotychczas w literaturze ³ac. nie wystêpowa³a nigdy
samodzielnie, uczyni³ Ph. odrêbny, rz¹dz¹cy siê w³asnymi pra-
wami, rodzaj literacki. Jego wierszowane bajki, pisane w jam-
bicznych senarach, by³y w znacznej czêœci przeróbkami gr. bajek
przekazanych pod imieniem -"-Ezopa. Obok bajek zwierzêcych
wprowadzi³ jednak Ph. równie¿ zaczerpniête z innych Ÿróde³
anegdoty historyczne, motywy nowelistyczne, mity, opowiadania
alegiaryczme ifp. W³aœciwa gatunkowa moralizatorsika tendencja
wyra¿a siê w ogólnej krytyce utrzymanej w duchu cynicko-
-sitoickiefj diatryby, atakuj¹cej za pomoc¹ satyry nie tylko s³a-
bostka. posaczegolnycih .ludzi, lecz niekiedy tak¿e i stosunki spo-
³eczne epoka. Ph. niie .spotka³ .siê z uznaniem aini za ¿ycia, ani
prêdko po œmierci. Pomin¹wszy niepewn¹ wzmiankê o jakimœ
Ph. u -MMarcjialisa,, dio -tw6rczioœci Ph. nawi¹zuje dopiero ->Avia-
nius iok. 40i0i. Zapewne w V w. powsta³a prozaiczna parafraza
bajek Ph. i(w 4 ks.), .znana pod imieniem Romulusa (tak¿e jako
Aesopus Latmiis - Ezop ³aciñski),, która cieszy³a siê wielkim
powodzeniem w œre.dinliowiieczu, a naiwet i póŸniej. Dzie³o Ph.
zachowane jest z pewnymi lukami (z pierwotnych 150 bajek
ocala³o zaledwie 9i4). W wydaniach nowo¿ytnych Ph. do³¹cza
siê 'zazwyczaj tzw. Appendix Perottina (Dodatek Penottiego),
zawieraj¹cy ,30 bajek z .antologii N. Perottiego, 'opracowanej ok.
1465 na podstawie nie istniej¹cego dziœ ju¿ rêkopisu. Z.S.
PHANODEMOS -s-ATTYDOGRAFOWIE
PHEOBADIUS -9-FEOBADIUS