Na ogonie sztywna szczecina. D³ugoœæ g³owy i tu³owia od 2 do 4,5 m, d³ugoœæ ogona 60—75
cm, wysokoœæ w k³êbie l—2 m. Samice z regu³y mniejsze od samców. Doros³e okazy wa¿¹ od l do 3,5 t. Skóra szara lub brunatna, jednak
prawdziwe ubarwienie czêsto ukryte pod warstw¹ b³ota lub py³u. W szczêce niewielkie siekacze, czêsto zanikaj¹ce u starszych
osobników; k³ów brak. Czaszka wyd³u¿ona, wzniesiona ku ty³owi; puszka mózgowa ma³a. Na wystaj¹cych z przodu czaszki koœciach
nosowych osadzony jest róg, twór skórny, zbudowany z w³ókien substancji rogowej. U form dwuro¿nych drugi róg wystêpuje na koœci
czo³owej. N. ¿yj¹ pojedynczo lub parami; nosoro¿ec bia³y zwykle przebywa w ma³ych grupach, z³o¿onych z kilku doros³ych i m³odych
osobników obu p³ci. Aktywne wieczorem, noc¹ i wczesnym rankiem. W ci¹gu dnia odpoczywaj¹ w ukryciu, czêsto o wiele kilometrów
oddalonym od wodopoju. Z ³atwoœci¹ przedzieraj¹ siê przez najgêstsze cierniste zaroœla. Sypiaj¹ w pozycji le¿¹cej oraz stoj¹cej.
Szczególnie lubi¹ przebywaæ w bajorach i na piaszczystych brzegach rzek. Biegaj¹ ciê¿ko i niezgrabnie, jednak¿e afrykañski nosoro¿ec
czarny mo¿e poruszaæ siê na krótkim dystansie z prêdkoœci¹ 45 km na godz. Zazwyczaj n. s¹ bojaŸliwe, ale w razie zagro¿enia staj¹ siê
agresywne, ich ataki jednak czêsto nie s¹ precyzyjne. Podniecone chrz¹kaj¹ i kwicz¹. Wzrok maj¹ s³aby, lecz wêch i s³uch dobry.
Zwierzêtom tym czêsto towarzysz¹ ptaki, które pe³ni¹ rolê wartowników przestrzegaj¹cych przed niebezpieczeñstwem, a tak¿e uwali
''aj¹ skó-
nosoro¿ec afrykañski
236
rê n. od kleszczy i innych paso¿ytów. W rewan¿u ptaki maj¹ u³atwione znajdowanie owadów w trawie zdeptanej przez n. Wrogami
m³odych nosoro¿ców s¹ du¿e koty (lew, tygrys) natomiast osobniki doros³e nie maj¹ praktycznie wrogów poza cz³owiekiem. N.
przebywaj¹ w stepach, sawannach i lasach, w odleg³oœci najwy¿ej kilku godz. drogi od wodopoju, do którego wiod¹ czêsto œcie¿ki
przebijaj¹ce g¹szcz jak tunele. Niektóre n. ¿ywi¹ siê prawie wy³¹cznie traw¹ (nosoro¿ec bia³y), inne zjadaj¹ przede wszystkim liœcie.
Zestaw pokarmu bywa doœæ urozmaicony, choæ zwykle sk³adaj¹ siê na niego roœliny soczyste. N. wydalaj¹ odchody na regularne stosy,
które czêsto okopuj¹ wko³o przy u¿yciu rogu. Odgrywaj¹ one rolê w pewnym sensie "s³upów granicznych" wyznaczaj¹cych granice
terytorium danego osobnika. W okresie godowym pary nosoro¿ców przebywaj¹ razem przez ok. 4 miesi¹ce. Ci¹¿a trwa 510— —570
dni. Rodzi siê zazwyczaj l m³ode, zdolne natychmiast do samodzielnego ¿ycia; pozostaje przy matce do chwili przyjœcia na œwiat
nastêpnego potomka, t j. przez kilka lat. D³ugoœæ ¿ycia siêga 50 lat. Na n. polowano od dawna z tego wzglêdu, ¿e prawie wszystkim
fragmentom ich cia³a przypisywano w³aœciwoœci lecznicze, tote¿ dziœ s¹ bliskie wytêpienia. We wczeœniejszych epokach geologicznych
n. by³y liczniej reprezentowane ni¿ obecnie. Najstarsze szcz¹tki przedstawicieli n. pochodz¹ z eocenu Europy i Azji. Do tej rodziny
zaliczane jest te¿ ba-luchiterium — najwiêkszy ssak l¹dowy wszystkich czasów. [H.K.]
nosoro¿ec afrykañski -^-nosoro¿ec bia³y.
nosoro¿ec bia³y (Ceratotherium simum), zwany tak¿e nosoro¿cem afrykañskim lub têpono-sym — najwiêkszy wspó³czesny
przedstawiciel rodziny
-^•nosoro¿cowatych. G³owa i tu³ów maj¹ do 5 m d³ugoœci, wysokoœæ w k³êbie siêga 2 m;
du¿e osobniki wa¿¹ do 3600 kg. Pierwszy z dwu rogów mo¿e osi¹gaæ d³ugoœæ 1,5 m. Od nosoro¿ca czarnego ró¿ni siê nieco jaœniejsz¹
skór¹, warg¹ górn¹ prost¹, bez wyrostka, wyd³u¿onymi i zaostrzonymi uszami ze sk¹pym ow³osieniem, szerok¹ przedni¹ czêœci¹ g³owy,
garbem na grzbiecie i mniej wyraŸnymi fa³dami skóry. ¯ywi siê prawie wy³¹cznie traw¹. ¯yje w ma³ych grupach po kilkanaœcie
osobników na stepach i sawannach. Ca³¹ populacjê tego gatunku ocenia siê na ok. 2000 okazów. Wystêpuje dziœ w œrodkowej i
po³udniowej Afryce (tabl. VIII—4). [H.K.]
nosoro¿ec czarny (Diceros bi-cornis), zwany tak¿e nosoro¿cem zwyczajnym lub spicza-stonosym — pospolitszy przedstawiciel
rodziny afrykañskich
-»-nosoro¿cowatych. Mniejszy od nosoro¿ca bia³ego; wargê górn¹ ma zakoñczon¹ chwyt-nym, palczastym wyrostkiem. Dwuro¿ny.
Po¿ywienie jego stanowi¹ przewa¿nie ga³¹zki i liœcie. W upalnej porze dnia odpoczywa w cieniu. Liczebnoœæ jego ocenia siê obecnie na
ok. 5000 okazów. Wystêpuje w œrodkowej i po³udniowo-
-wschodniej Afryce. [H.K.]
nosoro¿ec indyjski (Rhinoceros unicornis) — gatunek z rodziny -^-nosoro¿cowatych. D³ugoœæ g³owy i tu³owia 2—4 m,
237
nosoro¿ec wlochaty
ogona 60—75 cm, wysokoœæ 1,1—2 m. Wa¿y 1,5—2 t. Bardzo gruba naga skóra z charakterystycznymi fa³dami robi wra¿enie
pancerza. W³osy wystêpuj¹ wy³¹cznie wokó³
Nosoro¿ec indyjski
uszu i na koñcu ogona. ¯yje zwykle samotnie. Przed niebezpieczeñstwem ratuje siê ucieczk¹; atakuje tylko, gdy jest zraniony lub ma
przy sobie m³ode. W takich sporadycznych przypadkach u¿ywa
— wbrew powszechnemu mniemaniu — nie rogu, lecz ostro zakoñczonych dolnych k³ów. Przebywa blisko wody, w której lubi siê
k¹paæ; nurza siê chêtnie w b³ocie. Najczêœciej ¿eruje rano i wieczorem. Pokarm sk³ada siê zasadniczo z liœci i ga³¹zek. W okresie od
lutego do kwietnia samica rodzi po 19-miesiêcznej ci¹¿y l m³ode. Chiñczycy uwa¿ali róg, krew i mocz nosoro¿ców za magiczne œrodki
medyczne, tote¿ gatunek ten by³ bezlitoœnie têpiony; obecnie pozosta³o przy ¿yciu ok. 550 osobników, wystêpuj¹cych tylko w Nepalu i
pó³nocno-wschodnich Indiach. [H.K.]