Zale¿noœæ ta po chwilowej przerwie na prze³o-
16
miê IX i X wieku zosta³a wznowiona przez pañstwo niemieckie; wrócimy do tych wydarzeñ w œcis³ym powi¹zaniu z narastaj¹cym wówczas konfliktem polsko-wieleckim i ekspansj¹ polsk¹ na Pomorze Zachodnie.
2. Panorama genezy geograficzno-politycznej pañstwa
Gdy oko³o roku 990 Mieszko I wraz z ¿on¹ Od¹ przekazywa³ swoje „pañstwo gnieŸnieñskie" pod opiekê Stolicy Apostolskiej, to by³a to ju¿ monarchia w pe³ni ukszta³towana zarówno przestrzennie, jak i ustrojowo ze wszystkimi instytucjami charakteryzuj¹cymi wczesnoœredniowieczne pañstwa (zarz¹d centralny, skarbowoœæ, wojskowoœæ, s¹downictwo, zarz¹d lokalny itd.). Porównuj¹c je z innymi organizacjami pañstwowymi na terenie ówczesnej S³owiañszczyzny, wczeœniej poœwiadczonymi w Ÿród³ach, jak S³owianie po³abscy, Czechy, Morawy i Ruœ, nie zapominaj¹c o Chorwatach, Serbach i Bu³garach ba³kañskich, to nale¿y za³o¿yæ, ¿e równie¿ zacz¹tki polskiej pañstwowoœci siêgaj¹ pierwszej po³owy IX stulecia.
Zanim jednak dosz³o do wytworzenia instytucji centralnych, ponadplemiennych, pañstwo piastowskie, podobnie jak tamte: obo-dryckie, wieleckie, serbsko-³u¿yckie, morawsko-czeskie i ruskie, wy³ania³o siê powolnie, ale systematycznie z kilkunastu poprzedzaj¹cych ustrojów plemiennych, maj¹cych swoj¹ reprezentacjê, zarówno w wiecach plemiennej starszyzny, jak i te¿ w elitarnej grupie mo¿nych, spoœród której stanowiskiem i w³adz¹ wykonawcz¹ wyró¿niali siê ksi¹¿êta.
Pierwszy wgl¹d w strukturê plemienn¹ przysz³ej Polski piastowskiej otwiera nam Opis grodów i krain z pó³nocnej strony Dunaju (znany te¿ jako Geograf bawarski), z po³owy IX wieku, prawdopodobnie spisany w dwu etapach w klasztorach œw. Emmerama w Raty-zbonie i w Fuldzie. Mnisi z tych klasztorów mieli wówczas ¿ywy kontakt z s¹siednimi Czechami i Morawami, gdy¿ prawie co roku król Ludwik nawiedza³ zbrojnymi wyprawami ich kraje. W roku 845, jak dowiadujemy siê z Roczników fuldajskich, chrzest przyjê³o 13 „ksi¹¿¹t" czeskich. Przez Pragê wiód³ wówczas szlak handlowy zarówno w kierunku Krakowa i dalej na Ruœ, a tak¿e przez Bramê Morawsk¹ ku ujœciu Wis³y do Prus, obfituj¹cych w jantar czyli bursztyn, po¿¹da-
2 - Mieszko I
17
ny równie¿ jako sk³adnik obrzêdowych kadzide³; szlak drugi przez Bramê K³odzk¹ kierowa³ siê wzd³u¿ Nysy i Odry w kierunku ujœæ Odry.
Œl¹sk by³ autorowi Opisu najlepiej znany, tote¿ na tym kierunku wymieni³ on najwiêcej plemion, podaj¹c stosunkowo wiarygodn¹ liczbê posiadanych grodów: Czesi (Beheimare), 15 grodów; Œlê¿anie (Sleen-zane), 15 grodów; Lunsici (£u¿yczanie), 30 grodów; Dziadoszanie (Dadosesani), 20 grodów; Milczanie (Milzane), 30 grodów; Bie¿uñ-czanie (Besunzane), 2 grody; Wierzyczanie (Yerizane), 10 grodów, plemiê potem zaginione; Fraganeo (Pra¿anie?), 40 grodów, identyfikacja niepewna; G³ubczycy (Lupiglaa), 30 grodów; Opolanie (Opoli-ni), 20 grodów; Golêszycy (Golensizi), 5 grodów. I dalej w kierunku pó³nocnym, ju¿ na terenie Pomorza: Pyrzyczanie (Prissani), 70 grodów; Wieluñczanie-Wolinianie (Velunzani), 70 grodów; Prusowie (Bru-zi), bez podania liczby grodów.
Mniej precyzyjne by³y informacje autora Opisu, zmierzaj¹ce w kierunku wschodnim, na Ruœ. Na pocz¹tku wymienia plemiê w s¹siedztwie Czechów: Morawianie (Marharii), 11 (?) grodów, ale zaraz potem obok Bu³garów: Morawianie (Merehani, lub Merehaui), 30 grodów, i dalej Wiœlanie (Yuislane), bez liczby grodów; Lêdzicy (Lendizi), 98 grodów; Bu¿anie (Busani) 231 (!) grodów, a nastêpnie nieco bez ³adu i sk³adu: Ruzi (Ruœ), Forsderen liudi (Forst - las, mo¿e Derewla-nie), Fresiti, Serauici, Lucolane, Ungare (Wêgrzy, przed przybyciem do Europy Œrodkowej). Pozosta³ych plemion nie przytaczam, gdy¿ ani nazwy plemienne, ani ogromna przypisywana im liczba grodów nie da siê odnieœæ do znanych na wschodzie Europy plemion.