555 kpk. s¹ terminami przedawnienia, do których nale¿y stosowaæ przepisy art. 117 i nast. kc. Zgodnie z tym, cywilnoprawny charakter roszczenia mo¿e wy³¹cznie prowadziæ do oddalenia ¿¹dania odszkodowania, a nie do umorzenia postêpowania na zasadzie art. 339 § 3 pkt 1 kpk. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 kpk. Up³yw terminu mo¿e wywo³aæ jedynie skutek o charakterze material-noprawnym i w razie skutecznego podniesienia tego zarzutu prowadzi
481
Postêpowania po uprawomocnieniu siê orzeczenia
do oddalenia ¿¹dania odszkodowania. Jasne jest zatem, ¿e nawet je¿eli roszczenie nie jest zasadne, to w mysi art. 554 § 2 kpk. nieodzowne jest wyznaczenie rozprawy i wydanie merytorycznego orzeczenia co do ¿¹dania odszkodowania.2
Oceniaj¹c zasadnoœæ ¿¹dania, s¹d okrêgowy zobowi¹zany jest wyznaczyæ - jak ju¿ wskazano - rozprawê, w ramach której orzeka w sk³adzie trzech sêdziów.
W rozprawie mo¿e wzi¹æ udzia³ - obok prokuratora - oskar¿ony wraz z obroñc¹, a w przypadku œmierci poszkodowanego osoba wskazana w art. 556 § 1 kpk. i jej pe³nomocnik, którym mo¿e byæ uprzednio ustanowiony obroñca (art. 556 § 3 i 4 kpk.). Postêpowanie toczy siê na zasadach okreœlonych w kodeksie postêpowania karnego, zaœ przepisy kodeksu postêpowania cywilnego stosuje siê jedynie posi³kowo (art. 558 kpk.).
Bior¹c pod uwagê fakt, ¿e celem tocz¹cego siê postêpowania jest - najogólniej rzecz ujmuj¹c - naprawienie szkody i zadoœæuczynienie za doznan¹ krzywdê, przeto w pierwszym wypadku s¹d zas¹dzi kwotê bêd¹c¹ odpowiednikiem ró¿nicy pomiêdzy stanem maj¹tkowym po odzyskaniu wolnoœci a stanem, jaki by istnia³, gdyby oskar¿ony nie by³ jej pozbawiony; zaœ w drugim - ustali odpowiedni¹ sumê, która jest adekwatna do okresu odosobnienia i bêdzie wi¹za³a siê z wyrz¹dzon¹ w ten sposób krzywd¹ moraln¹.
W razie naprawienia szkody oraz zadoœæuczynienia za doznan¹ krzywdê Skarb Pañstwa ma roszczenie zwrotne do osób, które swoim bezprawnym dzia³aniem spowodowa³y nies³uszne skazanie, zastosowanie œrodka zabezpieczaj¹cego, niew¹tpliwie nies³uszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Legitymowanym do wniesienia takiego powództwa jest prokurator lub organ, który jest powo³any do reprezentowania Skarbu Pañstwa. Je¿eli prokurator nie dopatrzy siê do tego
2 Postanowienie SN z dnia 07.11.2001 r., III KKN 137/01, nie publikowane. Rozstrzygniêcie to nawi¹zuje do tezy wyroku z dnia 17.03.2000 r., WA 7/00, OSN KW2000, nr 7-8, poz. 73, w której wyra¿ono pogl¹d, ¿e je¿eli prokurator podniós³ zarzut przedawnienia, ustalenie przez s¹d, i¿ niedotrzymanie przez ¿¹daj¹cego odszkodowania za nies³uszne tymczasowe aresztowanie terminu okreœlonego w art. 555 kpk. nie usprawiedliwiaj¹ ¿adne wyj¹tkowe okolicznoœci, powoduje oddalenie ¿¹dania.
482
U³askawienie
podstaw, wydaje w tej kwestii postanowienie i zawiadamia o tym uprawniony organ (art. 557 kpk.).
Przepisy zawarte w rozdziale dotycz¹ce odszkodowania za nies³uszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, maj¹ zastosowanie do cudzoziemców na zasadzie wzajemnoœci (art. 559 kpk.).
3. U³askawienie
W uzasadnieniu do rz¹dowego projektu kodeksu postêpowania karnego przyjêto zasadê, i¿ skoro Prezydent RP jest uprawniony do stosowania prawa ³aski, to inny organ - w szczególnoœci s¹d - nie mo¿e pozostawiaæ bez biegu podania o u³askawienie, uniemo¿liwiaj¹c jego dotarcie do w³aœciwego adresata. W tej sytuacji zadaniem s¹dów jest gromadzenie materia³u dowodowego (opinii) pozwalaj¹cych Prezydentowi na podjêcie w³aœciwej decyzji.
Szczegó³owe zaœ regulacje przewiduj¹ dwojaki tryb inicjowania postêpowania u³askawieniowego:
a) na wniosek;
b) z urzêdu.
Ad. a) Proœbê o u³askawienie - stosownie do art. 560 kpk. - mo¿e wnieœæ sam skazany, osoba uprawniona do sk³adania na jego korzyœæ œrodków odwo³awczych, krewni w linii prostej, rodzeñstwo, przysposabiaj¹cy lub przysposobiony, ma³¿onek i osoba pozostaj¹ca ze skazanym we wspólnym po¿yciu. Taka proœba, która zosta³a wniesiona przez inn¹ osobê, ani¿eli wy¿ej wymieniona, lub je¿eli jest ona niedopuszczalna z mocy ustawy (np. z³o¿ono j¹ w odniesieniu do nieprawomocnego wyroku), jest przez s¹d pozostawiana bez rozpoznania. Nale¿y te¿ wskazaæ, ¿e osoba która wnios³a proœbê o u³askawienie, mo¿e j¹ cofn¹æ; mo¿e to uczyniæ bez zgody skazanego.
W³aœciwym do orzekania o zasadnoœci proœby o u³askawienie jest s¹d pierwszej instancji, który winien rozpoznaæ sprawê odnoœnie przedmiotowej kwestii w terminie 2. miesiêcy - licz¹c od daty wp³ywu podania (art. 561 kpk.).
Podjête w tej materii postanowienie winno zapaœæ w takim samym sk³adzie, w jakim wydano merytoryczne rozstrzygniêcie. Uza-
483
Postêpowania po uprawomocnieniu siê orzeczenia
sadnienie dla tak sformu³owanego postulatu stanowi fakt, ¿e sêdziowie i ³awnicy, którzy brali udzia³ w wyrokowaniu, s¹ najlepiej zorientowani we wszelkich okolicznoœciach sprawy. Mog¹ te¿ oceniæ, na ile prawid³owo przebiega proces resocjalizacji i czy w tym kontekœcie skazany zas³uguje na u³askawienie.