Ocen powysze maj charakter wzgldny i za-_ lene s od tzw. poziomu porwnawcze ostarcza stan ar u do~
"e opm , sfounkl "~ adowalajce dr, k~'~R ~~.~prtnerw. ' Jli n i efekt o ze CL, stosunki s oceni~`ii~ jako zadowalajce i stal si atrakcyjne, ~esh efekty mterakc~t znajduj si poniej .,...~ .. . . ..... ..
~CL,"oc, a suw"wypada jako~~~~aadca , one dla ednostki mao wslajca'..:~ j atrakcyjne, czuje si ona w nich le, nieszczliwie. CL jest uzaleniona od dow_iad_cze 'ednostki w stosunkach"s~oczn~ch,wnod zasobu me zy spo eczne~, przy czym :ch ' ~ j, ty dp.~viadc,~,~kt~~re,.~pstar~~a"~" ec~notce i~nych imgu~s~w_ .
.,"~1~,.1",.,~ .. _
~1Q ocen konkretnych stosunkow. CL moe by w mniejszym lub wikszy-m aopniu zmienne z e ue ~d ~ytuacji, warunkw, nastrojw itp. Przewanie jednak CL R-ykazuje pewn stabilno. Osobnik, ktrego dotychczasowe dowiadczenia spoeczne w stosunkach z innymi byy pozytywne i zadowalajce, bdzie posiada ~syisze CL ni osobnik, ktry dowiadczy w relacjach z innymi mao saz~-sfakcji.
CL wykazuje zbienoci, jeli chodzi o funkcj psychologiczna z poziomem aspiracji, z t rnic, e ten ostatni dotyczy antycypowany ch osirmi ~i- toku wykonywanych zada.
Dotychczasowe dowiadczenia w stosunkach spoecznych wpyaj w rnym stopniu na CL. Niektre z nich s formatywne, na skutek warunkw, w ktrych
'z Chodzi tu o takie czynniki, jak bogactwo, stan zdrowia, pozycja spoteczna itp.
220
jednostka ocenia swoj sytuacj, inne nie zale od tych warunkw, lecz wpywaj na CL z uwagi na to, e postrzegane s przez osobnika jako przeksztacajcy siE ukad nagrd i kar od niego samego uzaleniony.
Jeli chodzi o zalenoci CL od waran to sporo ilustracji dostarczaj tn obserwacje zachowanie osb o podobnych statusach, osigniciach itp., lecz znajdujcych si w rnych ukadach odniesienia. Hyman (1942) wykaza, e ocena pozycji zmienia si wraz ze zmian grupy odniesienia, Stouffer i wsppracownicy stwierdzili w badaniach nad samopoczuciem onierzy w czasie II wojny wiatowej, e zaley ono od ukadu odniesienia. Np. oddziay niekombatanckie zamorskie wykazyway lepsze samopoczucie i zadowolenie w zwizku z pobytem w wojsku ni oddziay w kraju, gdy ukadem odniesienia dla pierwszych byo twarde ycie wojenne oddziaw frontowych, podczas gdy dla drugich ukadem odniesienia byo w miar dostatnie ycie ludnoci cywilnej.
CL 'est zalene r ' d idualne' oc ni ot c ce' wasnych mo'zli~woci,,~"~ tnoci s rostania wymaganiom zewn~trzn~, ~L w~duym =",:r ~,k.~~~ ~.~. -~. ~.. w
stopniu jest wskanikiem tego, co je nostka~'~u~e, na co zasuguje. Dotychczasowe dowiadczenia licz si w mniejszym stopniu, i to o tyle, o ile jedostka czuje si za nie odpowiedzialna. Losowe przypadki implikujce nage korzyci lub straty nie zmieniaj z reguy nagle silnie CL. Rwnie wyniki rzadko osigane lub wyniki innych osb, szczeglnie wybitniejsze, znane porednio, nie determinuj silniej CL. Te ostatnie subiektywnie s oceniane jako mao prawdopodobne do osignicia. Wyniki o wikszym stopniu prawdopodobiestwa osignicia, szczeglnie gdy s atrakcyjne, s postrzegane jako zalene od jednostki i jako takie mog podnie CL. Stouffer i wsppracownicy stwierdzili, e osobnicy, ktrzy w wyniku egzaminu dostali si do suby policyjnej, byli bardziej zadowoleni ni osobnicy wczeni na podstawie egzaminu do suby powietrznej, poniewa procent przyjtych by w pierwszym wypadku o wiele niszy ni w drugim. Wyniki innych wpywaj na poziom naszego CL pod warunkiem, e s to osoby o podobnej pozycji, umiejtnociach itp.. Twierdzenie to zgodne jest z wynikami bada Hymana (1942); Sterna i Kellera (1953) i innych.
CL zaley rwnie ' pozycji i siy spoeczne' ower) jednostkil3. Osoby o wikszej sile ksztatuj CL po ywem o rzymywanych nagr owarzyszcych dziaaniom, a w maym stopniu pod wpywem niepowodze i kar w ich toku. Std CL jest u nich z reguy wysoki. Przeciwnie jednostki o niskiej pozycji i sile; u nich wpyw nagrodzonych wysokich wynikw na CL jest may, za to o wiele wikszy jest wpyw kar; CL jest tu niski. Nie ulega wtpliwoci, e takie czynniki, jak wychowanie, kultura, mog modyfikowa percepcj jednostki; w zwizku z czym wspomniane wyej zalenoci midzy pozycj a CL mog w pewnych wypadkach ulega znieksztaceniu.
Jednostki o wikszej mocy spoecznej, i yciowej, nastawione optymistycznie, przejawiaj wiksz skonno do wyolbrzymiania nagrd przeszych i antycypowa
1' 1. W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 21.
221
pych i zmniejszania kar; wystpuje tu zjawisko okrelane mianem idealizacji. Osobnicy o maej mocy i pesymistycznej postawie, nastawieni na straty bd dewaluowali nagrody otrzymane bd antycypowane, a wyolbrzymiali kary (np. w stosunkach maeskich).
Thibaut-Kelley sugeruj, e istnieje tendencja do generalizacji CL w tym sensie, e osobnicy, ktrzy w dotychczasowych stosunkach mieli wysoki CL, skonni s do oczekiwania, e i w przyszoci pozostae ich relacje bd zadowalajce, osobnicy o niszym CL bd mieli oczekiwania odpowiednie do dotychczasowego CL.
Wyania si hipoteza, e okrelony poziom CL w stosunkach spoecznych jest cile, zwizany z funkcjonowaniem samooceny i szacunku dla siebie. Porednio zbiena jest z ni hipoteza Benoit-Smullyansa (1944) dotyczca wyrwnania statusw (zgodnie z ktr jednostka, ktra ma np. wysoki status ekonomiczny, bdzie dya do uzyskania rwnie wysokiego statusu politycznego, prestiowego itp.) oraz weryfikujce hipotez Benoita-Smullyansa badania Fenchela i wsppracownikw (1951).
Drugie kryterium oceny stosunkw nosi miano_ orwnawczego dla alternatyw - CLalt (comparison level for alternatives). Kryterium to zmane 3es ~' suguj si partnerzy w toku decydowania si co do podtrzymania lub przerwania stosunkw.
- pisz autorzy - .,~oe~b nieformalnie okrelona jako na~ _,4, , poziom wynikw, ktre jednostka zaakceptuje w ie e znanych jeb alternatywnych
osobnik porzuci stosunek. Wysoko CLalt zaley g~wnie od jakoci najlepszych dostpnych jednostce alternatyw, to jest od poziomu nagrody-kary dowiadczonego lub suponowanego w najbardziej zadowalajcych ze znanych stosunkw". Stosunki, na tle ktrych dokonuje si oceny konkretnej relacji, mog dotyczy innych partnerw, grup, a nawet miar porwnawcz moe by samotne spdzanie czasu.