Problemowi temu poœwiêci³am osobni monografiê pt. Integracja percepcyjne-motoryczna a specjaln.e trudnoœci w czytaniu u dzieci. Gdañsk 1987 Wyd. UG.
I'72 - 173
etap, w którym uruchomione zostaj¹ narz¹dy mowy. Dochodzi do prze³o¿enia informacji, drog¹ precyzyjnych ruchów artykulacyjnych, na s³owa. W³¹cza siê tu ponownie analizator kinestetyczno-ruchowy (ruchy narz¹dów mowy i ich kinestetyczna kontrola) oraz analizator s³uchowy (s³uchowa kontrola odczytywanego tekstu).
Tak przedstawia siê zasadnicza struktura czynnoœci czytania. Mo¿e ona byæ nieco inna, gdy dziecko czyta - rozpoznaje znajome mu napisy lub szyldy, ujmuj¹c je ca³oœciowo wzrokiem. Pierwsze dwa etapy czytania s¹ wówczas skrócone i zredukowane do przypominania utrwalonych w pamiêci wzorców odczytywanych s³ów. Dominuje wówczas aktywnoœæ analizatora wzrokowego i pól trzeciorzêdowych analizatorów. Nieco inna jest te¿ struktura czynnoœci czytania w pocz¹tkowej fazie nauki (tzw. dekodowania), gdy stosuje siê metodê analityczna-syntetyczn¹. W trzecim etapie czytania nie zawsze dochodzi do zsyntetyzowania s³owa i jego zrozumienia. Nastêpuje ta dopiero w etapie czwartym, gdy dziecko wymawiaj¹c poszczególne g³oski odpowiadaj¹ce kolejno wyodrêbnionym literom, kontroluje s³uchem ich brzmienie, zapamiêtuje w kolejnoœci i dopiero wówczas syntetyzuje s³owa i kojarzy ich znaczenie. Odmienny pr¿ebieg czytania we wczesnym okresienabywania tej umiejêtnoœci (dekodowania) i póŸniejszym, gdy mamy do czynienia z dojrza³ym czytelnikiem, odzwierciedla siê w udziale innych struktur mózgowych w obu tych formach czytania. Zgodnie z koncepcj¹ D. Bakkera w pierwszym okresie nauki dziecko "czyta" pó³kul¹ praw¹, po czym proces czytania przenosi siê do pó³kuli lewej.
Jak widaæ, czynnoœæ czytania realizuj¹ wszystkie trzy wspó³dzia³aj¹ce ze sob¹ analizatory: wzrokowy, s³uchowy i kinestetyczno-ruchowy, z których ka¿dy spe³nia okreœlan¹ rolê w procesie czytania. WyraŸnie uwidacznia siê to na najwy¿szym szczeblu struktury tej czynnoœci, tj. w korze mózgowej.
Zasadnicz¹ rolê w czynnoœci czytania odgrywaj¹ pola drugorzêdowe, gdzie dokonuje siê analiza i synteza impulsów nerwowych, scalanie ich w jednolite struktury czynnoœciowe, co le¿y u podstaw prawid³owego tvCorzenia spostrze¿eñ s³uchowych, wzrokowych, kinestetycznych, trafnego ich ró¿nicowania i rozpoznawania.
Pala trzeciorzêdowe le¿¹ce na styku analizatorów oraz liczne drogi nerwowe wi¹¿¹ce poszczególne oœrodki karowe ze sob¹, a wreszcie dzia³alnoœæ p³atów czo³owych integruj¹cych czynnoœci wszystkich oko
fi
lic mózgu, to pod³o¿e koordynacji wzrokowa-ruchowo-s³uchowej, ' a wiêc scalenie informacji pochodz¹cych od kilku anali¿atorów. In tegracja percepcyjno-motoryczna' bêd¹ca wyrazem wspó³dzia³ania analizatorów uczestnicz¹cych w procesie czytania i pisania jest wa runkiem opanowania umiejêtnoœci czytania. Nic dziwnego, ¿e w tej
~_=okolicy styku analizatorów lokalizowano kiedyœ "oœrodek czytania". Czytanie, które nale¿y do wy¿szych czynnoœci psychicznych, jest °:hak widaæ - wynikiem pracy ca³ego uk³adu czynnoœciowego, wspó³ t~zia³ania ró¿nych okolic mózgu na ró¿nym poziomie. Zale¿nie od specyfiki jêzyka organizacja psychofizyczna czynnoœci czytania bêdzie
~_ inna, inny udzia³ i uk³ad wspó³dzia³aj¹cych struktur nerwowych, mima i.¿ efekt - przekazanie informacji - jest ten sam.
Zaburzenia czytania i metody badania
Z³o¿onoœæ procesu czytania powoduje koniecznoœæ œcis³ej wspó³pracy .~ wszystkich trzech analizatorów (integracji percepcyjno-motorycznej). Wystarczy, ¿e któryœ z analizatorów funkcjonuje nieprawid³owo lub wadliwe jest ich wspó³dzia³anie, aby proces czytania uleg³ dezorgani zacji. Z³o¿ony uk³ad czynnoœciowy, jakim jest czytanie, mo¿e ulegaæ zaburzeniu wskutek uszkodzenia któregokolwiek ogniwa tego dyna
`~ micznego systemu. Zale¿nie od tego, w którym miejscu nast¹pi prze xwanie drogi, jak¹ przep³ywa informacja, obserwujemy inny rodzaj = zaburzenia czynnoœci i inne deformacje czytania. Uszkodzenie ogniwa
'~ mo¿e spowodowaæ dezorganizacjê wszystkich uk³adów czynnoœciowydr, w których to ogniwo jest w³¹czone. Na przyk³ad upoœledzenie percepcji s³uchowej powoduje zarówno zaburzenia mowy, jak pisania i c¿ytania, poniewa¿ uczestniczy ona we wszystkich tych czynnoœciach.
Znaj¹c rolê czynnoœci percepcyjno-motorycznych oraz typowe symptomy ich zaburzeñ, przejawiaj¹ce siê podczas czytania, mo¿emy na podstawie obserwacji trudnoœci w czytaniu, analizy pope³nianych przez dziecko b³êdów przewidywaæ, czym s¹ one spowodowane, który z analizatorów funkcjonuje nieprawid³owo. Mylenie np. liter o podobnym kszta³cie, zapominanie kszta³tu liter, trudnoœci w zapamiêta
1 Termin "integracja percepcyjno-motoryczna" przyjê³am dla okreœlania wspó³dzia³ania funkcji percepcyjnych i motorycznych. Problemowi temu poœwiêci³am osobn¹ monografiê pt. Integracja percepcyjno-motoryczna a specjaln.e trudnoœci w c¿ytaniu u dzieci. Gdañsk 1987 Wyd. UG.
172 _ 173