o
narzędzia ekonomiczne – wpływające na szacunki korzyści i kosztów
dostępnych działań alternatywnych w taki sposób, że ich wykorzystywanie
jest bardziej pożądane z punktu widzenia środowiska.
o
narzędzia pośrednie – polegające na włączeniu świadomości
i odpowiedzialności środowiskowej do konkretnego procesu decyzyjnego
poprzez stosowanie presji lub perswazji w sposób pośredni lub bezpośredni
(negocjacje, umowy i porozumienia między rządami a przemysłem)46
H.M. Szoege przedstawia 3 główne narzędzia polityki ekologicznej:
o
regulacje prawne
o
narzędzia ekonomiczne
o
pozostałe narzędzia perswazyjne – propaganda, edukacja,
Wśród instrumentów ekonomicznych wymienia:
o
Opłaty środowiskowe
opłaty za emisje zanieczyszczeń; opłaty usługowe; opłaty
produktowe; opłaty administracyjne; opłaty eksploatacyjne;
o
Subsydia
o
Systemy zwrotnych opłat
o
Stworzenie rynku pozwoleń na zanieczyszczenia
45 ibid., s.115
46 S. Łojewski, Ekonomia Środowiska, Wydawnictwa Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej
w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1998, s. 306
Rozdział 1- Teoretyczne problemy środowiska naturalnego i jego ochrony
Strona 20
o
Finansowe bodźce przestrzegania regulacji prawnych47
A.Bernaciak dzieli instrumenty ochrony środowiska na bezpośrednie i pośrednie:
Bezpośrednie instrumenty ochrony środowiska:
o
normy i standardy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń
o
normy regulujące ważniejsze procesy z punku oddziaływania ich na
środowisko
o
normy zbierania i przetwarzania informacji
o
przepisy regulujące korzystanie z powierzchni ziemi
o
akty prawne określające system zarządzania oraz sposób użytkowania
ochrony i kształtowania środowiska
o
przepisy regulujące sposób korzystania z zasobów naturalnych
o
przepisy wdrażające organizacje systemu ochrony środowiska
Natomiast do pośrednich zalicza:
o
podatki i opłaty ekologiczne
o
systemy depozytowe
o
uprawnienia zbywalne
o
odszkodowania – rekompensaty dla poszkodowanych
o
instrumenty fiskalne ulgi, zwolnienia podatkowe
o
subwencje i dotacje48
Administracyjnymi instrumentami (regulacyjnymi) ochrony środowiska są przede
wszystkim przepisy prawa wprowadzające ograniczenia w korzystaniu ze środowiska oraz
nakładające określone obowiązki wobec środowiska na obywateli i jednostki życia
47 H.M. Szoege, Zarys Problemów ekonomiki Środowiska, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2000
48 A. Bernaciak, W.M. Gaczek, Ekonomiczne...op.cit, s.135
Rozdział 1- Teoretyczne problemy środowiska naturalnego i jego ochrony
Strona 21
gospodarczego. Podobnie jak wszystkie pozostałe instrumenty, instrumenty
administracyjne maja swoją silną podstawę w aktach prawnych. Na podstawie tych aktów
następuje:
o
organizacja ochrony środowiska w kraju (kompetencje poszczególnych
organów administracji rządowej, samorządów terytorialnych i podmiotów
gospodarczych, wskazanie praw i obowiązków )
o
ograniczenia prawne w korzystaniu ze środowiska, w tym:
o
normy dopuszczalnych emisji
o
ograniczenia w zmianach środowiska i krajobrazu
o
tworzenie obszarów specjalnych
o
określenie odpowiedzialności prawnej w ochronie środowiska, w tym:
o
odpowiedzialność administracyjną
o
odpowiedzialność cywilną
o
odpowiedzialność pracowniczą
o
odpowiedzialność karną49
Instrumenty ekonomiczne jako jedno z narzędzi pośrednich wpływają na rachunek
ekonomiczny realizowanych przedsięwzięć przez co potencjalny ich wpływ na środowisko
nabiera realnych wartości i jest elementem kalkulacji ekonomicznej. 50
Opłaty ekologiczne są elementem kosztów bieżących w przedsiębiorstwach.
Oczywiście kluczowym dla każdego przedsiębiorstwa jest wysokość tych kosztów.
Podstawową funkcją opłat ekologicznych jest wymuszanie i stymulowanie działań
ochronnych. Wśród ekonomistów istnieje zgoda co do tego, że alokacja czynników
produkcyjnych jest bardziej efektywna, jeżeli uwzględni się zjawiska zewnętrzne przy
podejmowaniu prywatnych decyzji gospodarczych. Zjawiska te uwzględnia się poprzez
49 K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona...., op.cit., s.153-222
50 ibid., s.115-116
Rozdział 1- Teoretyczne problemy środowiska naturalnego i jego ochrony
Strona 22
nałożenie na jednostkę gospodarczą ceny za korzystanie ze środowiska w postaci opłaty
ekologicznej.
Opłaty ekologiczne mogą spełniać funkcje:
o
bodźcowe (motywacyjne) – czyli ma wymuszać i stymulować
przedsięwzięcia ochronne
o
funduszowe (dystrybucyjne) – czyli kierowanie środków z opłat
ekologicznych na fundusze celowe związane ze usuwaniem skutków
niekorzystnych zmian środowiska
Wysokość opłat ekologicznych powinna być wyznaczona na poziomie kosztów
krańcowych (strat ekologicznych). Jednak w praktyce gospodarczej wyznaczenie tych
opłat na takim poziomie jest mało realne ze względu na problemy rachunkowe
i potencjalną wysokość stawek. Oczywiście model zrównania strat ekologicznych ze
stratami ekologicznymi uznaje się za model docelowy i możliwy do osiągnięcia przy stale