Kazimierz Wolny jako czwart� podstawow� funkcj� reporta�u wymienia funkcj� estetyczn�, kt�ra realizuje si� w specyficznym j�zykowym i kompozycyjnym ukszta�towaniu wypowiedzi oraz wyp�ywaj�cej z nich kreacji �wiata [Wolny 1996a, s. 34]. W naszej systematyce nazwiemy t� funkcj� funkcj� kreatywn�. Jej warto�� zawiera si� w przekonaniu, �e �wiat, kt�ry reporterzy ukazuj� w swoich tekstach, nie jest zwyk�ym odbiciem �wiata realnego, lecz jego �wiadom�, tw�rcz� transformacj� - opart� na selekcji i konstrukcji [por. K�kolewski 1993, s. 935-936; te� "O nas", w: Miller 2002, 6.1], nie poznajemy bowiem pe�nej biografii bohater�w reporta�u, tylko wybrane z niej chwile, kt�re wyda�y si� wa�ne autorowi w jego zamy�le tw�rczym [por. np. reporta�e Hanny Krall].
Warto na koniec zwr�ci� uwag� na dodatkowe funkcje ujawniaj�ce si� w niekt�rych tylko tekstach reporta�y, ale na tyle powtarzalne, �e nie mo�na o nich zapomina�:
1. Funkcja ludyczna, czyli wprowadzanie odbiorcy w dobry nastr�j; realizuj�c j�, tekst staje si� narz�dziem zabawy (jak �art czy krzy��wka). Do przyk�ad�w reporta�u tego typu mo�na zaliczy�: (a) Jerzego Lovella "Kari" - histori� udomowienia my�liwskiego psa (funkcja ludyczna zdaje si� w tym tek�cie dominuj�ca) [Jerzy Lovell, "Kari", w: Antologia reporta�u...] i (b) Melchiora Wa�kowicza "Weso�y �Melsyt�" [w: tego�, Monte Cassino] - b�d�cy opowie�ci� o imieninach obchodzonych na froncie. W tym drugim tek�cie funkcja ludyczna jest wyra�nie podporz�dkowana funkcji informatywnej, reporta� bowiem ma nie tylko rozbawi� czytelnika, pozwoli� mu na chwil� wytchnienia w lekturze opowie�ci o trudach i okrop-
nym - nawet w obrazach �wiata okrutnego i niesprawiedliwego, traktowanego tu jako negatyw tego, co by� powinno (por. np. Anny Fostakowskiej "W kosmosie to samotno�� jest" o nier�wnych szansach edukacyjnych m�odzie�y wiejskiej).
242
GATUNKI WYPOWIEDZI w ANALIZIE STYLISTYCZNEJ
no�ciach bitewnych dzia�a�, ale te� u�wiadomi� odbiorcy, �e w warunkach wojny tragizm i komizm id� ze sob� w parze.
2. Funkcja stanowi�ca, czyli dokonywanie zmian w rzeczywisto�ci na mocy konwencji spo�ecznej. W jakim� stopniu mo�na t� funkcje przypisa� reporta�om, kt�re staj� si� dokumentami historycznymi, czego przyk�adem jest Monte Cassino Wa�kowicza. Tak� interpretacje potwierdza bezpo�rednie wyznanie autora ksi��ki w przedmowie do jej III wydania: "Grozi�a - superdokumentacja. Raz po raz po�wi�ca�em jej wzgl�dy artystyczne, licz�c si� z tym, �e ksi��ka powinna si� sta� �r�d�em historycznym" [Wa�kowicz 1978, s. 8-9]. O funkcji stanowi�cej mo�na te� m�wi� w przypadku przynajmniej niekt�rych reporta�y interwencyjnych, kt�re staj� si� "dokumentami w sprawie" dla wymiaru sprawiedliwo�ci. Przyk�adowo: wspomniany ju� reporta� "�owcy sk�r" wr�cz zobowi�zuje organy �cigania do wszcz�cia �ledztwa przeciw �ami�cym prawo pracownikom pogotowia ratunkowego.
9.5. Przedmiot reporta�u i spos�b jego kompozycyjno-stylistycznego uj�cia
9.5.1. Rozleg�o�� tematyczna
Wsp�czesny reporta� mo�e dotyczy� bardzo r�nych dziedzin �ycia: egzotycznych podr�y i miejsc; konflikt�w spo�ecznych i mi�dzynarodowych (np. spor�w pracowniczych, etnicznych, terroryzmu, wojen); spraw kryminalnych i rozpraw s�dowych; nieprawid�owo�ci �ycia gospodarczego i politycznego; problem�w pracy i bezroibocia; medycyny i s�u�by zdrowia; sportu; wi�z�w rodzinnych i towarzyskich; jednostki w jej uwarunkowaniach psychologicznych, spo�ecznych, historycznych i kulturowych; obyczaj�w; edukacji, sztuki - jej tworzenia i odbioru; tajemnic historii - niewyja�nionych fakt�w z �ycia narod�w i jednostek, mechanizm�w w�adzy itp.
9.5.2. Style i odmiany j�zyka w s�u�bie reporta�u
Wymienione dziedziny wp�ywaj� na spos�b ujmowania tematu, konstrukcj� i j�zykowe ukszta�towanie tekstu. Dlatego w repertuarze sty-
Reporta� - uobecnienie prawdy o cz�owieku...
243
��w i odmian j�zykowych, kt�re mog� zosta� wprowadzone do reporta�u, mieszcz� si� wszystkie daj�ce si� wyodr�bni� style i odmiany polszczyzny, wprowadzane do tekst�w - w r�nym nasileniu - na zasadach cytatu, stylizacji lub dominanty w indywidualnym j�zyku autora:
a) styl potoczny, najbli�szy codzienno�ci i prostemu cz�owiekowi, nierzadko zabarwiony gwar� lub �argonem [por. Marii Nowakowskiej-Maj-cher "Przemienienie w Toporowie", Andrzeja Mularczyka "Dni rado�ci i pieczali Katarzyny Januszkowej" w tego� tomie Polskie mi�o�ci, Marcina Ko�odziejczyka "Zamachowy cios maczet�"];
b) styl naukowy w r�nych odmianach zawodowych, w�a�ciwy np. odkrywcom planet i lekarzom ludzkich cia� i dusz [por. Jerzego Domaga�y "Odkrywca", Ewy Owsiany "Chusta Weroniki"];