Tradycyjnie przyjmowano, ¿e
postanowienie to dotyczy mikropañstw. Ogólnie mo¿na powiedzieæ, ¿e pañ-
stwa te poprzez swoich protektorów (by³y one zaliczane do kategorii pro-
tektorów miêdzynarodowych, z tym ¿e Andora by³a uwa¿ana za pañstwo
wasalne) by³y powi¹zane ze Wspólnot¹ uni¹ celn¹.
Na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych trzy mikropañstwa zosta³y przyjête
do Organizacji Narodów Zjednoczonych, co sugeruje, ¿e sta³y siê one su-
werennymi podmiotami prawa miêdzynarodowego. Oczywiœcie taki status
nie oznacza automatycznego zerwania unii celnych z dotychczasowymi pro-
tektorami. Jak siê jednak wydaje, pañstwa te d¹¿¹ do samodzielnego ure-
gulowania swoich stosunków ze Wspólnot¹. Tak wiêc, wed³ug dostêpnych
informacji, San Marino zawar³o ze Wspólnot¹ w 1992 r. Umowê o unii
celnej i wspó³pracy. Podobnie post¹pi³a Andora.
Skoro mowa o mikropañstwach to, warto przy tej okazji poruszyæ sprawê
Lichtensteinu, którego sytuacja jest inna, gdy¿ by³ protektoratem Szwajcarii,
a wiêc pañstwa nie bêd¹cego cz³onkiem Wspólnoty. Lichtenstein od 1 maja
1995 r. Uczestniczy w Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej (EPG), która
obejmuje pañstwa cz³onkowskie Wspólnoty Europejskiej i Europejskiego
27
Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Lichtenstein ju¿ od 1990 r. jest
cz³onkiem ONZ. O EPG jest mowa odrêbnie w innym miejscu.
Zakres przestrzenny obowi¹zywania prawa wspólnotowego podlega zmia-
nom poprzez jego poszerzenie lub zmniejszenie.
Oczywistym przypadkiem poszerzenia przestrzennego zakresu obowi¹-
zywania prawa wspólnotowego jest przyst¹pienie do Wspólnoty/Unii Euro-
pejskiej ka¿dego kolejnego pañstwa, a wiêc powiêkszenie grona pañstw
cz³onkowskich. Takie poszerzenie mo¿e byæ tak¿e wynikiem zmian teryto-
rialnych, gdy terytorium pañstwa cz³onkowskiego ulega powiêkszeniu. Naj-
powa¿niejszy taki przypadek to „zjednoczenie Niemiec" w 1990 r. Nie mie-
liœmy tu do czynienia ze zjednoczeniem pañstw w rozumieniu prawa
miêdzynarodowego, gdy¿ nie powsta³o w tym przypadku ¿adne nowe pañ-
stwo, a jedynie RFN uzyska³a przyrost terytorialny poprzez w³¹czenie do
niej terytorium NRD (a wiêc nast¹pi³a inkorporacja).
Zmniejszenie siê zakresu przestrzennego obowi¹zywania prawa wspól-
notowego nast¹piæ mo¿e w wyniku utraty czêœci terytorium przez pañstwo
cz³onkowskie lub - w szczególnym przypadku - w razie zmiany statusu
czêœci jego terytorium.
Pierwszy przypadek to uzyskanie niepodleg³oœci przez Algieri¹ w 1962 r.,
która przedtem by³a jednym z departamentów Francji (œciœle rzecz bior¹c
nie by³a traktowana jako „departament zamorski").
Drugi przypadek dotyczy Grenlandii. Grenlandia jako integralna (od 1953
r.) czêœæ Danii wesz³a do Wspólnoty 1 stycznia 1973 r. (data wejœcia w ¿ycie
Traktatu przyst¹pienia Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii). W maju 1979 r.
Grenlandia uzyska³a daleko id¹c¹ autonomiê ³¹cznie z prawem decydowa-
nia o swoich stosunkach zewnêtrznych, co obejmowa³o równie¿ prawo prze-
prowadzenia referendum co do dalszego pozostawania we Wspólnocie. W re-
ferendum, które odby³o siê w lutym 1982 r. 52% mieszkañców Grenlandii
wypowiedzia³o siê za wycofaniem siê ze Wspólnoty. Na podstawie Traktatu
podpisanego 13 marca 1984 r., który wprowadza³ odpowiedni¹ poprawkê
do Traktatów ustanawiaj¹cych Wspólnoty, Grenlandia uzyska³a status jed-
nego z „krajów i terytoriów zamorskich"16.
W literaturze podnosi siê tak¿e kwestiê zmniejszenia przestrzennego zakresu
obowi¹zywania prawa wskutek wycofania siê pañstwa cz³onkowskiego ze Wspól-
not/Unii Europejskiej. Podstawowy problem polega na tym czy wyst¹pienie ta-
kie jest mo¿liwe. Zagadnienie to jest na tyle odrêbne, ¿e jest ono omówione
w ramach ca³okszta³tu problematyki dotycz¹cej cz³onkostwa Unii Europejskiej.
16 Zob. M. Schweitzer, W. Humner, op.cit., s. 37; Leksykon, s. 86.
Rozdzia³!!
POWSTANIE WSPÓLNOT l UNII EUROPEJSKIEJ
§ 1. Antecedencje
Myœl o zjednoczeniu Europy ma wielowiekow¹ tradycjê, a jej pocz¹tek
mo¿na umieœciæ w póŸnym Œredniowieczu, kiedy to nast¹pi³ upadek znacze-
nia cesarstwa i rozpoczê³o siê budowanie pañstw suwerennych w Europie.
Idea zjednoczenia Europy propagowana by³a przez wielu myœlicieli i uczo-
nych, w tym prawników, a tak¿e przez mê¿ów stanu. Gdy chodzi o tych
ostatnich, to chyba pierwszym z nich by³ król czeski Jerzy z Podiebradu,
którego projekt z lat 1462-1464 przewidywa³ utworzenie zwi¹zku pañstw
europejskich, w ramach którego powo³any mia³by byæ m.in. obligatoryjny
arbitra¿ dla rozstrzygania sporów miêdzy pañstwami europejskimi. Projekt
Jerzego z Podiebradu przewidywa³ równie¿ utworzenie zgromadzenia, któ-
re podejmowa³oby decyzje wiêkszoœci¹ g³osów.
Kilka wieków póŸniej, ju¿ w okresie Ligi Narodów, francuski minister spraw
zagranicznych Aristide Briand, znany bardziej jako wspó³twórca Traktatu o wy-
rzeczeniu siê wojny (tzw. Pakt Brianda - Kelloga z 27 sierpnia 1928 r.),
wyst¹pi³ w 1930 r. z memorandum, w którym proponowa³ utworzenie stowa-
rzyszenia pañstw europejskich o charakterze federacyjnym, mia³ to byæ tzw.
System Europejskiej Unii Federalnej. Unia Federalna mia³a dzia³aæ w obrêbie