Naciskowi na wierno normom, ktre wpoia nam kultura towarzysz wic czsto prby wyszydzania i szkalowania norm waciwych innym kulturom oraz ich wytworw: odmiennych porzdkw spoecznych. Inne kultury przedstawia si jako "niekulturalne": prymitywne, wulgarne, niechlujne, narzucajce tryb ycia bardziej zwierzcy ni ludzki. Zdarza si rwnie, i ukazuje si je jako produkt dege- ] neracji, zabjczego, wrcz patologicznego odejcia od "normy": 1 jako zwyrodnienie bd anomali. Nie wystarczy jednak przyzna, ;
Natura i kultura
e inne kultury to swoiste sposoby ycia, ktre maj wasne pi i wasne rda dynamiki, bo i wtedy mona utrzymywa, i dziwaczne, gorsze i nios ze sob zagroenie. Wszystkie l postawy s odmianami ksenofobii (obawy przed obcymi) h e t e r o f o b i i (obawy przed innoci), a stanowi jedynie r metody obrony tego kruchego i niepewnego adu, ktrego jedy oparciem jest wsplny kod kulturowy. Mona przeto powied:
e s to przejawy wojny z dwuznacznoci.
Mona spotka si z twierdzeniem, e odrnienie "nas' "nich", "tutaj" od "tam", "wntrza" od "zewntrza", "rodzimi od "zagranicznego" s jednymi z najwaniejszych opozycji, j kultury wytworzyy i lansuj. Dziki nim wytyczaj grai wewntrz ktrych znajduj si terytoria, gdzie niepodzielnie nowa maj tylko ich reguy i skd wygnani musz by wsz konkurenci. Kultury zdobywaj si z reguy na tolerancj wi innych kultur tylko na odlego, to znaczy tylko przy ak jakiejkolwiek wymiany albo przy zezwoleniu na ni jed w okrelonych sferach i w sformalizowanych postaciach zwolenie obcokrajowcom na prowadzenie tylko niewielkich * pikw i restauracyjek; zatrudnianie "przybyszw" tylko do z lekcewaonych i pogardzanych, redukujcych kontakty i < odgraniczonych od caej reszty yciowych spraw; podziwi dzie "obcych" kultur tylko w bezpiecznych oazach muzew, teatrw czy sal koncertowych; wakacyjne kontakty, odwu i starannie akcentujce oddzielno "egzotyki" i "normaint ycia).
Powysze uwagi mona zamkn w sowach, e kultury ;
guy d do hegemonii, do monopolu norm i wartoci st;
wicych fundament konstruowanych porzdkw spoecznych. gn jednorodnoci sfer, w ktrych dominuj, chocia zara ostro je odgraniczaj od reszty ludzkiego wiata. Sprzeciwiaj;
wic z zasady rwnoci form ycia, swj wybr przedka bowiem zdecydowanie nad wszystkie inne. Kulturze wac jest przeto prozelityzm, dziaalno misjonarska: chcia nawraca, skania innych do porzucenia starych zwycza i przekona na rzecz tych, ktre ona krzewi. Miecz z kolei zw przeciw heretykom, gdy ci s agentami "obcych wpyw<
166
Socjologia
^ozbaze?ony"odmiecwlt polega na "J^-aniu przez nich,
^wn y adJest arbitralny? ajak0 taki - stanowi Podmiot
Zn"'/0 2k0 podmywa ^^^ dominujcych norm. 'ani, gdzie fimkcJonuje obok siebie kilka kultur, a sfery ich
odd^wama nie s Jasno i wymnie odgraniczone (zatem w wa-^"Mi kulturowego pluralizmu), dla pokoju i spokoju ogromnie
^^aiemna to]eranc^ ^Jednak by-
Rozdzia 9
Pastwo i nard
Wielokrotnie musielicie z pewnoci wypenia fonnu w ktrych trzeba byo wypisa swoje dane osobiste. Na pierw miejscu najpewniej poda musielicie nazwisko rodowe imiona, czyli informacje, ktre jednoznacznie identyfikuj k go z was oddzielnie jako t wanie niepowtarzaln, odmien:
wszystkich innych osob. Kiedy w ten sposb ustalona ju zi wasza tosamo, pora przysza na cechy, ktre dzielicie z im a ktre pozwalaj was zaliczy do odpowiednich, szerokich goni. Ten, kto ukada formularz, musia ywi nadziej dowiedziawszy si o waszej przynalenoci do odpowiednich ludzi (okrelanych przez pe, wiek, wyksztacenie, zawd, r ce zamieszkania), otrzyma informacje, ktre pozwol oceni ^ obecn sytuacj i przysze zachowania. Autorw kwestionar interesoway, rzecz Jasna, te wyznaczniki waszej sytuacji, maj lub mog mie znaczenie dla celw przywiecajcych organizacji czy instytucji (jeli wic skadacie wniosek o k bankowy, postawione zostan pytania, ktre odpowiedniemu dnikowi pozwol oceni wasz wiarygodno oraz stopie ry jakie bdzie si wiza z udzieleniem wam poyczki).
W wielu formularzach pojawi si pytanie o wasz narodc i obywatelstwo. Najczciej odpowiedzi rni si tylko kor karni gramatycznymi: "polska" i "polskie", ale przecie ni wsze tak by musi i to nie tylko wtedy, gdy formularze wype obcokrajowcy- Obywatelstwo bowiem moe by polskie, a. rodowo ydowska, ukraiska bd grecka. W pierwszym padku wskazuj na to, e jestem obywatelem pastwa, ktr nazw Rzeczpospolita Polska, w drugim na to, e nale;
narodu polskiego, ydowskiego, ukraiskiego czy greci Pomimo odrbnoci tych kwestionariuszowych pyta obie k^
168
Socjologia
czsto bywaj ze sob mieszane, a przecie kiedy kto powiada, e obywatelstwo ma polskie, ale narodowo ydowsk, odsya do innych aspektw swojej osobowoci. Chocia wic granice midzy narodem i pastwem niekiedy si zacieraj, zadeklarowanie swojego uczestnictwa w jednym i drugim informuje o innych rodzajach stosunkw i zalenoci.