projektowania ulepsze. Jednake, jak nam ju wiadomo, nie ma tu jakiej ostrej granicy: wyniki bada nad produkcj ksiki wspczesnej mog, a w wielu przypadkach musz by wykorzystane przy budowie projektw i nieraz w tym wanie celu s podejmowane.
Problematyka dziejw techniki produkcji obejmuje nastpujce kompleksy zagadnie: rozwj historyczny narzdzi produkcji (wraz z czynnociami), organizacj warsztatu produkcyjnego w jej historycznym rozwoju, ekonomik produkcji (tu nale stosunki producenta z przedstawicielami innych rzemios wzgldnie dziedzin przemysu, dostarczajcych mu materiaw i narzdzi, oraz z nakadc), dziaalno poszczeglnych warsztatw produkcyjnych i ich dzieje, biografie dziaajcych w nich osb. Jako osobny zesp zagadnie zwyko si traktowa dzieje introligator-stwa. Wszystkie te czynniki warunkuj si wzajemnie.
Badanie obejmuje opis (jeli idzie o przeszo rekonstrukcj) istniejcego stanu rzeczy, jego tumaczenie przyczynowe oraz wpyw na inne dziedziny kultury. Stosuje si przy tym metod historyczn w rozmaitych jej odmianach, metody badawcze zaczerpnite z historii techniki, sztuki i gospodarki, a take metody stosowane przy opisywaniu bibliograficznym dawnej ksiki, gdy sama ksika jest podstawowym rdem w badaniach nad dziejami produkcji.
Opisujemy wic tak, jak si pojawiay w kolejnych epokach drukarstwa narzdzie pracy (prasy drukarskie, czcionki itp.) i materiay (papier, farba drukarska), ustalajc, jak wyglday i z czego byy zrobione. Trzeba te ustali, jak byy rozmieszczone w pomieszczeniu, ile ich byo, jak wyglda sam lokal itp. Rwnoczenie opisujemy sam technik pracy drukarza, uzalenion rzecz jasna od narzdzi, ktrymi si posugiwa. Z koniecznoci docza si do tego obraz podziau pracy w warsztacie typograficznym: kto wykonywa jakie czynnoci (odlewacz czcionek,
49
rodzaj pisma odnie do okrelonego warsztatu wytwrczego. Analiza pisma stosowanego w badanej ksice, ktrej wytwrca jest nieznany, i porwnanie tego pisma z innymi, znanymi badaczowi, moe doprowadzi do ujawnienia anonimowego wytwrcy. Widzimy tu wyran analogi do procesu ustalania drukarza na podstawie kroju czcionek, ktrych uywa.
Dalszym polem bada nad ksik rkopimienn jest ^organizacja produkcji (organizacja warsztatu pisarskiego). Badajc np. proces kopiowania tekstw uywanych do nauki na uniwersytetach zachodnioeuropejskich XIII - XIV w. stwierdzono, e by on zorganizowany w sposb zapewniajcy wiksz wydajno pracy. Zatrudnieni przez uniwersytet tzw. stacjonariusze wypoyczali kopistom przeznaczone do przepisania dziea w postaci lunych skadek, tak e w jednym czasie kady z nich mg przepisywa inn cz tekstu, dziki czemu caa ksiga szybciej bya gotowa.
Przechodzc do nietechnicznej problematyki wydawniczej ksiki rkopimiennej, badamy np., czy i ktrzy kopici pracowali" na wasny rachunek, ktrzy za dziaali na zlecenie nakadcy. Tak np. w staroytnoci funkcje kopistw penili bd niewolnicy prywatnego amatora ksiek, bd osoby zatrudnione u ksigarza-nakadcy. W redniowieczu nakadcami byli gwnie stacjonariusze, ktrzy z kolei zatrudniali zawodowych kopistw, oraz klasztory posiadajce wasne skryptoria. Ustalenie stosunkw ekonomicznych i zalenoci subowej czcej nakadc z kopistami naley do wanych zada historyka ksiki rkopimiennej, podobnie jak i stosunki midzy dziaalnoci wydawnicz a ksigarskim rozpowszechnianiem tych rkopisw, kwestia ceny ksiek rkopimiennych itp.
^Qsoba__kopis3^_ wymieniona na kartach ksiki, rozpoznana drog analizy pisma lub ujawniona w innych rdach rkopimiennych, jest rwnie obiektem bada historyka ksiki. Dymy do ustalenia danych biograficznych o nim i zestawienia wszystkich dostpnych jego wytworw. Czciej jednak udaje si w oparciu o zachowane zabytki scharakteryzowa produkcj caego skryptorium. Zawd kopisty, jego sytuacja ekonomiczna (jeli by opacany), pobudki skaniajce go do podjcia pracy (jeli nie by opacany) i stosunek jdo niej, np. postawa zakonnika traktujcego sw prac kopisy jako sub bo, oraz spoeczna opinia o tej pracy oto dalsze przykady zagadnie pojawiajcych si przed badaczem ksiki rkopimiennej.
Wreszcie naley doda, e historyk ksiki rkopimiennej zajmuje si nie tylko typowymi cechami charakteryzujcymi rkopisy powstae w okrelonym czasie i rodowisku, i nie tylko poszczeglnymi wydaniami" ksiek rkopimiennych, lecz i pojedynczymi egzemplarzami, jako e technika wytwarzania rkopisw pocigaa za sob jak wiemy odrbno pojedynczych egzemplarzy tej samej ksiki (indywidualna
4 Wstp do nauki o ksice...
48