Zw³aszcza bardziej radykalne, daleko id¹ce propozycje decentralizacji, na przyk³ad, pomys³y Rojeka, Peaco-cka i Collinsa (1988, s. 175-180), gdyby zyska³y wp³yw i zosta³y wdro¿one, mog³yby zagroziæ tradycyjnym formom pracy socjalnej w stopniu dotychczas w teoretycznych zmaganiach miêdzy socjologi¹ marksistowsk¹, radykaln¹ prac¹ socjaln¹ i profesjonalnym podejœciem w latach siedemdziesi¹tych (Jones, 1975) nie znanym.
We wspó³czesnej polityce spo³ecznej Wielkiej Brytanii narastaj¹ca krytyka stagnacji i profesjonalizmu — ze strony lewicy, prawicy i centrum — osi¹gnê³a etap „praktyczny" (Lee i Raban, 1988, s. 223). Uœwiadomienie sobie dziejów pracy socjalnej i jej niedawnej przesz³oœci nasuwa wniosek, ¿e spory wokó³ radykalnych praktycznych zmian profesjonalnego szkolenia, organizacyjnych ram œwiadczenia us³ug i form dzia³ania s¹ du¿o powa¿niejsze ni¿ spory teoretyczne. W latach siedemdziesi¹tych, w czasie gdy kierunki polityki i struktura profesjonalnej pracy socjalnej zdawa³y siê ustalone w sposób nieodwracalny i zyskuj¹ce na znaczeniu (Webb, 1980, s. 285), wielu praktyków i adeptów pracy socjalnej opowiada³o siê zdecydowanie za krytycznymi teoriami spo³ecznymi i politycznymi, a niektórzy próbowali nawet stworzyæ teorie obalaj¹ce system (Cohen, 1975, s. 86). Chocia¿ w rzeczywistoœci profesjonalni aktorzy nie mieli powodu do obaw ze strony rewolucyjnej retoryki radykalnej pracy socjalnej (Morris, 1975, s. 19), niektórzy z nich ostro potêpiali socjologiê s¹dz¹c, i¿ wytwarza ona groŸn¹ odmianê intelektualnego radykalizmu studenckiego (Munday, 1972; Wilson, 1974; Wright, 1977). W przeciwieñstwie do tej opinii, studenci do koñca lat osiemdziesi¹tych ¿¹dali bardzo praktycznej wiedzy i profesjonalnych teorii przydatnych w praktyce. (Twelve Stu-dents, 1989). Hearn zinterpretowa³ polityczny konserwatyzm niektórych studentów pracy socjalnej w latach osiemdziesi¹tych (Webb, 1985, s. 90; Jones, 1989, s. 207-208) jako reakcjê na niezdolnoœæ radykalnych teoretyków do podania radykalnych dyrektyw praktycznych i jako forrnê „radykalnego karierowiczostwa" (Hearn, 1982, s. 26) w tym sensie, ¿e niektórzy praktycy i adepci pracy socjalnej uwa¿aj¹, i¿ ich przysz³e interesy zawodowe zwi¹zane s¹ z ustalonymi formami œwiadczenia us³ug (Baker, 1983, s. 4—5) w biurokratyczno--profesjonalnej organizacji (Parry i Parry, 1979).
84
Roger Sibeon
Z pewnoœci¹ studenci i praktycy maj¹ racjê mówi¹c, ¿e ostatnie alternatywne podejœcia do organizacji i praktyki pracy socjalnej (czêsto kojarzone z socjologi¹ i polityk¹ socjaln¹) s¹ „oderwane" w tym sensie, ¿e trudno wcieliæ je w ¿ycie. Wiele z nich ma charakter praktyczny (zw³aszcza w porównaniu z abstrakcyjnym marksizmem lat siedemdziesi¹tych), a jednoczeœnie radykalny w swoim praktycznym kwestionowaniu ustalonego profesjonalnego systemu œwiadczenia us³ug (Howe, 1983); trudno jest zatem dzia³aæ na podstawie owego alternatywnego podejœcia, kiedy funkcjonuj¹ jeszcze g³êboko zakorzenione sposoby postrzegania, za³o¿enia i organizacyjne konwencje ortodoksyjnego profesjonalizmu pracy socjalnej. Wiele tych organizacyjnych i praktycznych alternatyw dotyczy w wiêkszym stopniu zdecentralizowanych form wspólnotowej pracy socjalnej ni¿ modelu profesjonalnego. Jest ma³o prawdopodobne, by w latach dziewiêædziesi¹tych g³ówny impuls w kierunku decentralizacji wyszed³ od profesjonalistów. Jego Ÿród³em bêdzie raczej przedziwny sojusz pracodawców (Harbert, 1985a), wyborców, podopiecznych i wszystkich korzystaj¹cych z us³ug (Mishra, 1986), polityków i innych cz³onków pluralistycznego obozu opieki socjalnej (Hadley i Hatch, 1981) oraz radykalnych dzia³aczy wspólnotowych zaanga¿owanych w decentralizacjê i kierunki polityki akcentuj¹ce rolê klasy, rasy i p³ci, zasilanych przez „now¹ miejsk¹ lewicê" (Weinstein, 1986). Byæ mo¿e zagadnienia rasy (Dominelli, 1988) i p³ci (Hanmer i Statham, 1988) w odniesieniu do profesjonalnej pracy socjalnej zostan¹ rozstrzygniête poza ramami „antyhierarchicznego" ruchu na rzecz decentralizacji. Jejt bardziej prawdopodobne, ¿e w ramach „g³ównego nurtu" dyskursu na temat pracy socjalnej kwestie te zostan¹ okreœlone w utartych, hierarchicznych terminach „biurokratycznego profesjonalizmu" opartych g³ównie na spostrze¿eniu rosn¹cej liczby czarnych i kobiet na wy¿szych szczeblach decyzyjnych w strukturach pracy socjalnej (Hanmer i Statham, 1988, s. 139).
Konstruowanie wspó³czesnej socjologii pracy socjalnej odbywa siê w czasie, gdy jej przedmiot (praca socjalna) wchodzi w okres powa¿nych zmian i niepewnoœci, ca³kowicie odmienny od stadium ekspansywnego profesjonalizmu lat siedemdziesi¹tych. Trzeba jeszcze powiedzieæ jak, bior¹c pod uwagê przedstawione w tym rozdziale okolicznoœci, wspó³czesna socjologia pracy socjalnej zostanie odebrana przez pracowników socjalnych. Pod wieloma wzglêdami najnowsza antyre-dukcjonistyczna socjologia, w³¹czaj¹c w to koncepcje œredniego zasiêgu, jest radykaln¹ (czy te¿ krytyczn¹) socjologi¹ lat dziewiêædziesi¹-
Konstruowanie wspó³czesnej socjologii pracy socjalnej
85
tych. Jest tak, poniewa¿ w kategoriach opisanych w tym rozdziale, aktorów spo³ecznych nie uwa¿a siê za niewinne kognitywne wytwory jakiegoœ „g³êbokiego", niepoznawalnego dla cz³owieka „dyskursu" czy nieœwiadome narzêdzia dzia³ania obiektywnych potrzeb strukturalnych czy obiektywnych interesów (np. interesów kapitalistów) usadowionych w systemie spo³ecznym, przeciwko któremu aktorzy mog¹ walczyæ, aby dostarczyæ odpowiednich us³ug tym, którzy faktycznie lub potencjalnie ich potrzebuj¹. W perspektywie nieredukcjonistycznej aktorzy spo³eczni pracy socjalnej okreœleni zostaj¹ pod wzglêdem socjologicznym jako noœniki decyzji i dzia³ania; aktorzy dokonuj¹ ocen, formu³uj¹ cele i stosuj¹ strategie, aby wci¹gn¹æ innych aktorów w orbitê swoich wp³ywów i ustaliæ imponderabilia w sposób pozwalaj¹cy na jak najpe³niejsze urzeczywistnienie sformu³owanych przez siebie interesów i celów. Takie pojmowanie dzia³ania spo³ecznego zapewne nie wyma¿e pewnych cech profesjonalnego wizerunku socjologa jako nieugiêtego krytyka establishmentu, jego instytucji i profesji (Heraud, 1979, s. 11). Jak widzimy, naprawdê refleksyjna (œwiadoma samej siebie) socjologia pracy socjalnej powinna byæ tak¿e krytyczn¹ analiz¹ samej socjologii, a w rezultacie — socjologi¹ socjologii.
Rozdzia³ III John Offer
SOCJOLOGIA OPIEKI SPO£ECZNEJ:
O W£AŒCIWYM ZAKLASYFIKOWANIU
PRACY SOCJALNEJ