Imiê „ksiêcia" Mieszka, który przyjmowa³ u siebie wêgierskich
zbiegów z jednej strony, oraz data œmierci Emeryka, syna króla Ste-
fana z drugiej strony, pozwalaj¹ datowaæ ich przybycie do Polski, po
5 Simonis de K e z a, Gêsta Hungarorum, rec. A. Domanovszky, w: Scriptores Re-
rum Hungaricarum (= SRH), Budapst 1937, rozdz. 44, s. 172—173. Pochodna wersja:
Chronici Hungarici compositio saec. XIV, ed. A. Domanovszky, SRH, t. I, c. 78, s. 334—
335.
• Zob. Annales seu Cronicae incliii Regni Poioniae, opera Joannis Dlugossii, lib, II,
Varsaviae 1964, 1032, s. 506—507. D³ugosz korzysta³ z tzw. Chronicon Budense, czyli
z Chronici Hungarici compositio (jak w przyp. 5); Ÿród³o to ustali³ i zapo¿yczenia
omówi³ A. Semkowicz, Krytyczny rozbiór Dziejów Polskich Jana D³ugosza (do
roku 1384), Kraków 1887, s. 107—108. O zale¿noœciach tych informuje wyczerpuj¹co
wydawca kroniki, Aleksander Domanovszky (zob. wy¿ej przyp. 5); por. te¿ C. A. Ma-
ca r t n e y, The Medieval Hungarian His³orians. A Critical and Analytical Guide,
Cambridge 1953, s. 89 i n.; J. D¹browski, Œredniowieczne kroniki wêgierskie
w œwietle ostatnich badañ, w: Sprawozdania C. K. Gimnazyum œw. Jacka w Krakowie
za rok 1914, Kraków 1914, s. 4 i n. (studium nadal godne uwagi).
' Simonis de K e z a, Gêsta, cap. 52, s. 177.
122
krótkim pobycie w Czechach, na lata 1032—1034, co uzyska³o w na-
szej literaturze uznanie 8.
Trudno siê tu wyzbyæ pewnych w¹tpliwoœci. Rocznikarz z Nieder-
-Altaich doniós³, ¿e król Stefan za³atwiwszy sprawê nastêpstwa na tro-
nie, wnet potem zmar³. Zale¿nie od daty uregulowania tej sprawy na-
stêpstwa winniœmy oznaczaæ czas dokonania zamachu na ksiêcia Wa-
sula. Historycy wêgierscy, bior¹c dos³ownie przekaz rocznikarza, prze-
suwaj¹ desygnacjê Piotra na tron wêgierski na rok 10369. Wy³¹cza-
³oby to mo¿liwoœæ ucieczki trzech „bratanków" Stefana do Czech przed
t¹ dat¹. Trzeba jednak stwierdziæ, ¿e powy¿sza chronologia wydarzeñ
opiera siê tylko na subiektywnym rozumieniu zapiski rocznikarza.
W zasadzie Stefan móg³ przyst¹piæ do regulowania sprawy na-
stêpstwa po sobie zaraz po œmierci Emeryka. Przy uznaniu wy¿szoœci
tej tezy, nic nie sta³oby na przeszkodzie przesun¹æ datê okaleczenia
Wasula i pozbawienia go zdolnoœci rz¹dzenia na lata 1031—1032.
Atoli przeciw mo¿liwoœci zaanga¿owania siê Mieszka II w sprawy
pomorskie w koñcowych latach swego panowania przemawia to, ¿e
w pañstwie piêtrzy³y siê wówczas zbyt du¿e, wewnêtrzne trudnoœci,
co stawia pod znakiem pytania mo¿liwoœæ podjêcia kampanii wojennej
przeciw ksiêciu pomorskiemu. Praktycznie pozosta³by Mieszkowi do
podjêcia takiej wyprawy rok 1033, gdy¿ ju¿ w roku nastêpnym roz-
sta³ siê z œwiatem.
Nale¿y zatem rozwa¿yæ drug¹ mo¿liwoœæ, podzielan¹ przez niektó-
rych historyków, ¿e ca³y ten epizod polsko-wêgierski nale¿y przesu-
n¹æ na czasy Kazimierza Odnowiciela. Wiemy bowiem z pewnoœci¹, ¿e
za czasów tego ksiêcia dosz³o do wojny z ksiêciem pomorskim Siemi-
mys³em. Nie rozstrzygaj¹c wiêc teraz tej sprawy, rozpatrzymy j¹
dok³adniej w rozdziale IX, 3.
O ostatnich miesi¹cach ¿ycia Mieszka II mamy dwie informacje po-
chodz¹ce ze Ÿróde³ niemieckich, które choæ wzajemnie siê nie wyklu-
czaj¹, to jednak w nieco innym œwietle je przedstawiaj¹. Warto je tu-
taj zestawiæ:
Wipo, rozdz. 29 (1032).
Caesar misericordia motus dedit sibi [tj. Mieszkowi] veniam, et divisa provincia
Bolanorum in tres partes Misiconem lecit tetrarchom, reli¹uas duas duobus aliis com-
mendavit; sic imminuta potestate minor facta est temeritas. Deluncto Misicone Gazme-
rus lilius eius iideiiter serviebat huc us¹ue imperatoribus nostris.
Annales Hildesheim., a. 1032.
Et postmodum imperatore consentiente Merseburg venit et semet [...] humiliter
dedit. Quem imperator clementius ¹uam ipse opinaretur, suscepit eique et eius patrueli,
8 Zob. J. Do wiat, Bela I wêgierski w Polsce (1031—1032—1048), „Przegl¹d Hist.",
56 (1965), s. 1—23; do rozprawy tej ustosunkujemy siê w rozdz. IX, 3.
9 Zob. B. H ó m a n, Geschichte des ungarischen Mittelalters, t. I, s. 248.
123
cuidam Thiedrico, regnum, ¹uod ipse solus ante possederat, divisit; ¹uod ipse tamen
postea solus iterum sibi usurpavit.
Ko³o tych dwu przekazów naros³a, jak zwykle, doœæ odmienna w ro-
zumieniu ich s³ów otoczka pogl¹dów. Odsuñmy najpierw omy³k¹ pod-
stawow¹, jakoby z u¿ytego przez Wipona archaicznego terminu te-
trarcha mog³o wynikaæ, ¿e Polska dzieli³a siê wówczas na cztery pro-
wincje. Tymczasem w znaczeniu prymarnym tetrarcha oznacza czwór-
w³adcê, czyli w³adcê panuj¹cego nad czterema czêœciami (kraju, woj-
ska itp.), a w póŸniejszym rozwoju tego okreœlenia — dominuj¹cego
w³adcê, w tym wypadku seniora; ¿e tak to s³owo nale¿y rozumieæ wy-
nika wyraŸnie z samych s³ów Wipona, ¿e cesarz ustanowi³ Mieszka
„tetrarch¹", ¿e Polska zosta³a podzielona na trzy czêœci i ¿e dwie po-
zosta³e przydzieli³ dwu innym ksi¹¿êtom. Sam Wipo nie zapisa³ ich
imion, ale w tym zakresie uzupe³ni³ go czêœciowo kronikarz hil-
desheimski, który podaje, i¿ cesarz podzieli³ pañstwo na dwie czêœci,