Mit nie jest opowieścią ku przestrodze, jak przypowieść, która, budząc lęk, ma nas przestrzec
przed postępowaniem stanowiącym dla nas zagrożenie. Mitu o Edypie nie można w żadnym
razie traktować jako ostrzeżenia kierowanego pod adresem słuchacza, aby nie popadł w
sytuację edypalną. Jeżeli ktoś rodzi się z dwojga rodziców i przez dwoje rodziców jest
chowany, konfliktów edypalnych nie może uniknąć.
Konflikty edypalne stanowią podstawowy problem dzieciństwa, chyba że u danego dziecka
nastąpiło przytwierdzenie
+ Przez stłumienie rozumie się w psychoanalizie czynność psychiczną polegającą na
utrzymywaniu przez daną osobę określonych treści psychicznych (myśli, uczuć, wyobrażeń,
wspomnień) w nieświadomej sferze własnej psychiki i nie dopuszczaniu ich do sfery
świadomej, bo są zbyt zagrażające, bolesne, trudne, związane z sytuacją czy konfliktem
psychicznym, którym nie może ona w określonym momencie życia podołać. Stłumienia nie
dokonuje się na podstawie świadomej decyzji, ale nieświadomie. Należy ono do
podstawowych tzw. mechanizmów obronnych każdej psychiki, czyli sposobów, jakimi
psychika stara się bronić siebie przed tym, co jej zagraża. Jednak stłumienie bardzo ważnych
treści psychicznych (np. wspomnień o silnym przeżyciu urazowym) może stać się powodem
zahamowania rozwoju osobowości lub nawet poważnych zaburzeń życia psychicznego.
Stłumiona treść nie ulega bowiem w psychice danej osoby unicestwieniu, ale działa w niej
nadal, wpływając niszcząco - określonymi sposobami, właściwymi treściom nieświadomym -
na życie tej osoby. Ten niszczący wpływ usunąć może proces odtworzenia, to jest
uświadomienia sobie, jakie treści psychiczne w jakich okolicznościach zostały stłumione
(czyli przejście procesu psychoanalitycznego). Odkrycie psychicznego mechanizmu
stłumienia należy do najważniejszych odkryć w psychoanalizie Freuda. (Przyp. D.D.)
++ O przytwierdzeniu (najczęściej do określonego stadium rozwojowego, ale też np. do
określonej osoby, ważnej w danym stadium dla danej jednostki) mówi się w psychoanalizie
wtedy, gdy czyjaś psychika - lub część psychiki - nie przechodzi przez kolejne stadia
rozwojowe i nie podlega zwiÄ…zanym z nimi przemianom, ale trwa w jednym z nich, jakby
czas psychiczny zatrzymał się dla niej. Może to być związane np. z tym, że w danym stadium
rozwojowym potrzeby jednostki, charakterystyczne dla tego stadium, były dotkliwie nie
zaspokajane i dlatego nie jest ona w stanie przejść do kolejnego stadium, wyższego
rozwojowo: pozostaje przytwierdzona do stadium wcześniejszego; Przyczyną tego może być
także doznanie w danym stadium ciężkiego urazu, z którym psychika danej jednostki nie była
w stanie sobie poradzić, i dlatego jak gdyby tkwi wciąż przy tym urazie, a wraz z tym w
stadium rozwojowym, w którym uraz nastąpił. Zamiast terminu "przytwierdzenie" używa się
też w przekładach pism Freuda żargonowego terminu "fiksacja". (Przyp. D.D.)
71
do jeszcze wcześniejszej fazy rozwojowej niż faza edypalna - na przykład do fazy oralnej. Dla
małego dziecka konflikty edypalne stanowią nieuniknioną realność jego życia. Większe
dziecko, w wieku około pięciu lat, podejmuje walkę, by się z nich wydobyć -częściowo przez
stłumienie, częściowo nawiązując więzi emocjonalne z innymi osobami, nie należącymi do
najbliższej rodziny, a częściowo przez sublimację"1'. Dla takiego dziecka uaktywnienie się w
nim konfliktów edypalnych pod wpływem mitu, o którym mowa, byłoby okolicznością
skrajnie niepomyślną. Przypuśćmy, że dziecko żywi jeszcze czynne - lub zaledwie stłumione
- pragnienie, aby uwolnić się od jednego z rodziców i mieć drugie z nich wyłącznie dla siebie.
Jeżeli dziecko zetknęłoby się z myślą - choćby tylko w symbolicznej formie - że można
przypadkiem, nie wiedząc, co się czyni, zabić jedno z rodziców i poślubić drugie, wówczas
to, co rozgrywało się tylko w fanazjującej wyobraźni dziecka, stałoby się nagle potworną
rzeczywistością. Następstwem takiego przeżycia mogłoby być jedynie wzmożenie się lęku
dziecka przed sobą samym i przed światem.
Dziecko nie tylko marzy czasem, że poślubi rodzica odmiennej płci, ale w aktywny sposób
snuje fantazje skupione wokół związanych z tym treści. Mit o Edypie ukazuje, co dzieje się
wówczas, gdy marzenia takie stają się rzeczywistością - podczas gdy dziecko nie może
jeszcze poniechać swych życzeniowych fantazji o poślubieniu rodzica w przyszłości. Jeśliby