253Do nich to bezpo�rednio nawi�zano w czasie rewolucji 1848 r...

Strona początkowa

Każdy jest innym i nikt sobą samym.

, kiedy to og�oszono serbsk� Wojwodin�. Aktualnie najwa�niejsze by�o to, �e sejm w�gierski przyzna� w 1792 r. Serbom prawa obywatelskie (dotychczas prawnie byli tylko �przybyszami", �go��mi"), a metropolicie i biskupom prawos�awnym zezwoli� na udzia� w Izbie Pan�w sejmu krajowego. W ten spos�b Serbowie otrzymali swoje przedstawicielstwo w parlamencie w�gierskim, a metropolita z tego tytu�u sta� si� ich oficjalnym reprezentantem. Mia�o to istotne znaczenie na przysz�o��.
ECHA REWOLUCJI FRANCUSKIEJ. IGNJAT MARTINOVI�
Z okresem zmian i przemian spo�ecznych z ko�cem XIX w. wi��e si� tak�e wp�yw hase� Rewolucji Francuskiej na inteligencj� po�udniowo-s�owia�sk�. Jak powiedziano wy�ej, u Serb�w wojwodi�skich pr�dy O�wiecenia i reformy spo�eczne J�zefa II spotka�y si� z gor�cym przyj�ciem. W tym samym gronie m�odych post�powc�w znale�li si� te� i pierwsi rewolucjoni�ci. Cho� sprawa ta trudna jest do naukowego stwierdzenia, wiadomo jednak, �e w tzw. ruchu jakobin�w w�gierskich brali tak�e czynny udzia� S�owianie Po�udniowi. Sam przyw�dca ruchu, Ignjat Martinovi�, by� z pochodzenia Serbem. Jego przodkowie przybyli z Serbii w czasie wojen tureckich i osiedlili si� za Saw�, w monarchii habsburskiej. M�ody Ignjat po przyj�ciu przez rodzic�w katolicyzmu wychowany by� przez franciszkan�w w Budzie. Z czasem sta� si� wybitnym uczonym filozofem. By� nawet jaki� czas profesorem we Lwowie. Przekonany o post�powych zamiarach cesarza Leopolda II, by� nawet jaki� czas p�atnym agentem cesarskim. Po �mierci cesarza zorganizowa� spisek jakobi�ski w 1794 r. By� w kontakcie z Konwentem, z jakobinami austriackimi i polskimi (wielbiciel Konstytucji 3 maja). Jego dzia�alno�� spiskowa trwa�a zaledwie kilka miesi�cy, a jednak zdo�a� do swej organizacji wci�gn�� oko�o 200 cz�onk�w. Byli w�r�d nich Serbowie i Chorwaci. Chocia� spisek Martinovicia (po w�g. Martinovicsa) nale�y do historii W�gier, przecie� trudno jest w owych czasach, w jednym pa�stwie, jakim by�a Korona W�gierska, oddzieli� sprawy w�gierskie (madziarskie) od niew�gierskich. Zreszt� w ideologii Martinovicia znalaz� si� program federacji przysz�ej republiki w�gierskiej wed�ug zasad narodowo�ciowych. A wi�c podzia� na prowincje: w�giersk�, iliryjsk�, s�owack� i wo�osk�. W republice takiej j�zykiem pa�stwowym mia� by� j�zyk w�gierski, ale ka�da prowincja mia�aby prawo do u�ywania w�asnego j�zyka w administracji lokalnej i szkolnictwie. Ta w�a�nie koncepcja wi��e si� jak najbardziej z dziejami S�owian Po�udniowych.
SPRAWY KULTURALNE
W XVIII w. wraz ze zmianami politycznymi i przeobra�eniami spo�ecznymi dochodzi te� i do prze�omu w sferze kultury. Ko�czy si� wszechw�adna epoka baroku, rozprzestrzeniaj�cego si� z miast dalmaty�skich
254
dzi�ki zakonowi jezuit�w po ca�ym obszarze ziem po�udniowos�owia�skich w monarchii habsburskiej. Barok dociera� nawet do Serb�w, cho� tam przybra� nieco odmienn� posta�. Styl klasyczny rozszerza� si� powoli, g��wnie pod wp�ywem Wiednia i W�gier. Wraz z pr�dami O�wiecenia nowy duch zaczyna opanowywa� o�wiat�. Cho� nie jest to jeszcze szko�a ani narodowa, ani w pe�ni �wiecka, przecie� zmienia si� forma nauczania i rozszerza si� zakres wiedzy na nauki przyrodnicze. Uczonych, kszta�conych na Zachodzie, dostarcza przede wszystkim Republika Dubrownicka.
W XVIII w. kultura narod�w po�udniowos�owia�skich zwi�zana jest jeszcze bardzo z religi�. U S�owe�c�w i Chorwat�w z Ko�cio�em katolickim, u Serb�w z Cerkwi� prawos�awn�. Mo�na nawet powiedzie�, �e rozdzia� na kultury zwi�zane z religi� jeszcze si� w XVIII w. pog��bia. By�o to nast�pstwo tego, �e Ko�cio�y prowadzi�y wzmo�on� walk� o wyt�pienie starych, poga�skich obyczaj�w, kt�re �ywe by�y jeszcze w mentalno�ci i kulturze ludowej, a co wa�niejsze � by�y one wsp�lne dla wyznawc�w chrze�cija�skich obu wyzna� i dla muzu�man�w.
Opr�cz tego nadal istnieje rozgraniczenie na obce wp�ywy: w Dalmacji b�d� to przede wszystkim wp�ywy w�oskie, w S�owenii � niemieckie, w Chorwacji � cbok tych dw�ch tak�e i w�gierskie, u Serb�w � rosyjskie, tureckie, a z ko�cem XVIII w. zaczn� si� tak�e i wp�ywy zachodnie.
W�a�nie Serbowie wojwodi�scy stanowi� tu bardzo ciekawy przyk�ad zmian kulturowych zachodz�cych w XVIII w. Z pocz�tkiem XVIII w. b�d� tam przemo�ne wp�ywy rosyjskie poprzez prawos�awie i poprzez pismo. Lecz w drugiej po�owie tego� wieku wp�ywy rosyjskie ust�puj� miejsca zachodnim. Zgodnie z pr�dami O�wiecenia, kt�re � jak widzieli�my � trafi�y tam na podatny grunt, rozpoczyna si� walka o rozdzielenie kultury religijnej od narodowej. W 1776 r. przyj�to nowy kalendarz, wed�ug kt�rego nowy rok zaczyna si� 1 stycznia, a nie jak by�o dotychczas 1 wrze�nia. Zredukowano liczb� �wi�t ko�cielnych: ze 170 w roku (co drugi dzie� by� �wi�tem) do 81. O ograniczeniu kleru w dziedzinie polityki by�a ju� mowa wcze�niej.
WALKA O J�ZYK NARODOWY
Najwa�niejszym jednak novum, kt�re nios�a epoka, by�a walka o j�zyk narodowy. Rozumiano, �e post�p mo�e tylko wtedy upowszechni� si� w spo�ecze�stwie, je�li b�dzie si� m�wi�o i pisa�o j�zykiem, kt�ry lud rozumie. Wobec oporu kleru prawos�awnego, kt�ry stanowczo trwa� przy j�zyku liturgicznym s�owia�sko-serbskim i przy staros�owia�skiej pisowni, walka by�a d�uga i trudna. Rozpocz�a j� grupa inteligent�w skupionych wok� Dositeja Obradovicia. Wielki budziciel narod�w po�udniowos�owia�skich g�osi�, �e nale�y j�zyk ludu wprowadzi� do literatury i pisa� zlatynizowan� cyrylic�. Teoria jakby �ywcem wyj�ta z dzie� Herdera i im wsp�czesna. W dziejach odrodzenia narodowego, kt�re dopiero przyjdzie, wyst�pienie Dositeja Obradovicia dzier�y palm� pierwsze�stwa. Na realizacj� my�li wojwodi�skiego Serba trzeba by�o jeszcze poczeka�,
255
ale zosta�a ona przeprowadzona w�a�nie w tym duchu i w tej formie, jakie zaprojektowa� Obradovi�.
W Chorwacji pisano nadal w czterech dialektach i czterech pisowniach. Rozwija�y si� wi�c cztery odr�bne literatury chorwackie: Chorwacji �rodkowej, Dubrownika, Dalmacji weneckiej i S�awonii. Do najwybitniejszych poet�w tego okresu nale�eli w Chorwacji w�a�ciwej: Rudjer Bo�kovi� (1711-1787), fizyk, matematyk i poeta, Djuro Feri� (1739-1820), t�umacz pie�ni ludowych na �acin�; w Dubrowniku (kt�ry po trz�sieniu ziemi w 1667 r. straci� swe dawne znaczenie) do ostatnich wielkich, poet�w nale�eli: Ignjat Djurdjevi� (1675�1737), autor m.in. utworu s�awi�cego przesz�o�� Dubrownika, oraz Marko Bruerovi� (1774�1825), francuskiego pochodzenia, pisa� w stylu poezji ludowej.

Tematy

Template provided by Designs by Darren Opracowanie Marketing w Internecie dla Każdy jest innym i nikt sobą samym.