Najlepszy jest oddech ca³oœciowy, czyli brzuszno-przeponowo--¿ebrowy25. W innych typach oddychania zwykle dochodzi do nadmiernego i nienaturalnego naprê¿enia poszczególnych grup miêœniowych. Najlepszy oddech to ten, który równomiernie wykorzystuje ca³¹ objêtoœæ p³uc, nie wywo³uj¹c przy tym zbêdnych usztywnieñ. Wy¿szoœci oddechu ca³oœciowego nad pozosta³ymi typami oddychania dowodzi tak¿e porównanie pojemnoœci p³uc (Bregy 1974, s. 54):
Typ oddychania Mê¿czyŸni Kobiety
obojczykowy 2150cm3 2000 cm3
¿ebrowy 2680 cm3 2170 cm3
przeponowy 3200 cm3 2540 cm3
ca³oœciowy 3960 cm3 2700 cm3
24 Pamiêtajmy, ¿e dalsze æwiczenia mo¿na rozpocz¹æ po uzyskaniu poprawnoœci w otwarciu i u³o¿eniu aparatu g³osowego. Nie mo¿na pracowaæ nad oddechem posiadaj¹c z³e podstawy. Na nic zdadz¹ siê wypracowane doœwiadczenia oddechowe przy napiêciu np. miêœni krtaniowych.
25 Por. czêœæ l, rozdz. 2.2c.
135
Poprawny oddech wykorzystywany w emisji g³osu to oddech swobodny i elastyczny. Oddech taki wyp³ywa z oddechu fizjologicznego.
Podstaw¹ w pracy nad oddechem jest spokój cia³a i pozbawienie korpusu wszelkich napiêæ. Miêœnie musz¹ byæ wolne od naprê¿eñ, gdy¿ w przeciwnym razie znacznie utrudniona jest ich praca.
Nale¿y sobie jednak uœwiadomiæ, ¿e spokój cia³a oraz elastycznoœæ miêœni oddechowych to nie to samo, co biernoœæ i bezw³ad.
Dla fonacji istotn¹ cech¹ oddechu jest d³ugoœæ wydechu. Czas trwania wydechu bezpoœrednio przek³ada siê na czas fonacji. Pozornie wydaje siê, ¿e d³ugoœæ wydechu zale¿eæ bêdzie od pojemnoœci p³uc. Jest to istotna zale¿noœæ, ale znacznie wa¿niejsza jest umiejêtnoœæ ekonomicznego wykorzystywania powietrza. „Wed³ug wspó³czesnych badañ zu¿ycie powietrza w czasie fonacji wynosi zaledwie 40-90 cm3/sek. dla g³osów wysokich, zaœ do 120 dla g³osów niskich. Przy takim dozowaniu oddechu (...) mo¿liwa jest nieprzerwana fonacja do 50 sekund, po czym w p³ucach pozostaje jeszcze niewielka rezerwa wydechowa" (Drobner 1986, s. 171). Mniej istotne jest zatem, ile mamy w p³ucach powietrza, lecz jak nim dysponujemy. Z oddechem jest podobnie jak z balonem. Wype³niony powietrzem traci je bardzo d³ugo, gdy powietrze wydostaje siê przez maleñk¹ szczelinê, lecz gdy go otworzymy, powietrze ujdzie przez krótki moment.
Co zrobiæ, by jak najlepiej oddychaæ?
a)wdech
Istot¹ wdechu jest wprowadzenie powietrza do p³uc. Wiele osób oddycha szczytowo, wykorzystuj¹c zaledwie niewielk¹ czêœæ przestrzeni oddechowej. Przez umiejêtne æwiczenia26 nale¿y opanowaæ tak¹ zdolnoœæ operowania miêœniami wde-
26 Por. czêœæ II, rozdz. 6.
136
chowymi, by uzyskaæ nape³nienie powietrzem jak najwiêkszej czêœci klatki piersiowej. W tym celu nale¿y œwiadomie prowadziæ powietrze od najni¿szych przestrzeni klatki piersiowej, nastêpnie poszerzyæ jej œrodek, a na koñcu uzupe³niæ powietrzem przestrzenie w okolicy obojczykowej. Wdech ca³oœciowy nie wyró¿nia ¿adnej grupy miêœni oddechowych. W wyniku wdechu ca³oœciowego klatka piersiowa przybiera optymalny kszta³t.
W jaki sposób mo¿emy taki wdech wypracowaæ? Nasze dzia³anie, jak wykazaliœmy w pierwszej czêœci w rozdziale poœwiêconym oddychaniu27, polegaæ ma nie na wci¹ganiu powietrza, lecz na powiêkszeniu objêtoœci klatki piersiowej tak, by zgodnie z zasad¹ wyrównywania ciœnieñ powietrze do p³uc by³o zassane z zewn¹trz.
PRzyk³ad
Z mokrej g¹bki chcemy wycisn¹æ wodê. Œciskamy j¹ zatem solidnie i w konsekwencji znaczn¹ czêœæ wody zdo³amy usun¹æ. Chc¹c, by nabra³a wody ponownie, mo¿emy wprowadziæ wodê do wnêtrza g¹bki np. za pomoc¹ strzykawki. A/e o ile¿ proœciej i skuteczniej by³oby trzymaj¹c g¹bkê zanurzon¹ w wodzie po prostu uwolniæ j¹ z uœcisku.
Rêka œciskaj¹ca g¹bkê to klatka piersiowa œciskaj¹ca p³uca28. Gdy usuniemy zacisk (rozsuniemy ¿ebra), stworzymy warunki, by w sposób swobodny powietrze wesz³o do p³uc tak, jak woda wchodzi do g¹bki. W³aœciwa praca miêœni wdechowych polega wiêc na rozszerzeniu klatki piersiowej we wszystkich kierunkach, czyli w pod³u¿nym, poprzecznym i przednio--tylnym, przy jednoczesnym unieruchomieniu jej górnej, obojczykowej czêœci. W powiêkszaniu objêtoœci p³uc najwiêksze znaczenie maj¹ miêœnie ¿ebrowe i przepona. W czasie wdechu ¿ebra rozsuwaj¹ siê na bok, jednoczeœnie przepona obni¿a siê (por. rys. 19). Na ruchy przepony nie mamy wprawdzie bezpo-
27 Por. czêœæ l, rozdz. 2.2b.
28 Przypomnijmy, ¿e p³uca maj¹ typowo g¹bczast¹ strukturê.
137