Obecnie trudno precyzyjnie okreœliæ, które z przedstawionych powy¿ej podejœæ czy modeli dostarczaj¹ najlepszych wyjaœnieñ. Mo¿na jednak sformu³owaæ ogólny wniosek, ¿e podobne, jeœli nie te same zmienne decyduj¹ o zachowaniach wyborczych zarówno Polaków, jak i obywateli Zachodu (Korzeniowski, 1996,1997). Nas jednak interesuje przede wszystkim pytanie, jak znaczny móg³ byæ w Polsce udzia³ g³osowania tematycznego. Wydaje siê, ¿e na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych Polacy byli w nieznacznym stopniu wyczuleni na treœci programowe prezentowane przez kandydatów. Dane zgromadzone przy okazji wyborów prezydenckich w roku 1995 zdaj¹ siê jednak wskazywaæ na rosn¹c¹ rolê g³osowania tematycznego (Skar¿yñska, 1995). Wa¿noœæ kwestii spo³eczno-politycznych dla Polaków dawa³a siê zaobserwowaæ zarówno w odniesieniu do udzia³u w wyborach (Korzeniowski, 1998), jak i do preferencji wyborczych (Markowski, 1998).
Ocena kandydata a preferencje wyborcze
Jak pamiêtamy, stosunek do kandydatów stanowi³ jeden z elementów modelu Campbella i wspó³pracowników. Teza, i¿ to, jak oceniani s¹ pretendenci do urzêdów pañstwowych, ma wp³yw na preferencje wyborcze, mo¿e brzmieæ trywialnie. Rola w³aœciwoœci kandydata mo¿e jednak niekiedy przedstawiaæ siê doœæ nieoczekiwanie. Cialdini przypomina czêsto powtarzan¹, sk¹din¹d prawdziw¹ anegdotê, i¿ w wieku XX w amerykañskich wyborach prezydenckich w 20 przypadkach na 22 wygrywa³ wy¿szy kandydat (Cialdini, 1996). Trudno w tym miejscu jednoznacznie zinterpretowaæ tê niew¹tpliw¹ prawid³owoœæ. Byæ mo¿e rzeczywiœcie s³uszny wzrost kandydata czyni go bardziej wiarygodnym, byæ mo¿e jednak wysocy mê¿czyŸni s¹ bardziej pewni siebie, czy te¿ posiadaj¹ wiêcej umiejêtnoœci spo³ecznych i dziêki temu s¹ bardziej wiarygodni. W paragrafie tym skrótowo omówimy te w³aœciwoœci polityków, które wywieraj¹ najsilniejszy wp³yw na ich popularnoœæ.
Kinder i Fiske przytaczaj¹ zespó³ cech, które nazywaj¹ prezydenckimi standardami, w³aœciwoœci, na które zwracaj¹ uwagê wyborcy i które mog¹ decydowaæ o wyborczym sukcesie (Kinder, Fiske, 1986). Jako pierwsz¹ wymieniaj¹ identyfikacjê partyjn¹. W¹tku tego ze zrozumia³ych powodów nie bêdziemy rozwijaæ. Warto jedynie przypomnieæ, ¿e wyborcy interesuj¹ siê partyjn¹ przynale¿noœci¹ kandydatów. W warunkach polskich mo¿e ona byæ dodatkowo zwi¹zana z politycznym rodowodem pretendentów. Z kwesti¹ t¹ wi¹¿e siê drugi wymieniany przez autorów standard, a mianowicie ideologia. Mimo ¿e nie wszyscy wyborcy s¹ szczególnie politycznie wyrafinowani, zwracaj¹ jednak uwagê na ideologiczne oblicze kandydata, na to, czy reprezentuje on liberalizm, konserwatyzm czy inny jeszcze „izm". Trzecim uwzglêdnianym przez autorów kryterium s¹ opinie o polityce promowanej przez polityka. Wydaje siê, ¿e zjawisko to dotyczy opisywanych ju¿ kwestii oraz przyjmowanych w ich zakresie postaw. Czwartym standardem s¹ dotychczasowe dokonania (performance) kandydata. Czym innym jest bowiem stanowisko zajmo-
250