z�bietek karliczek (Crocidurasuave�lens) � najmniejszy przedstawiciel z�bie�k�w, rodzaju z rodziny �i-ryj�wkowa-tych...

Strona początkowa

Każdy jest innym i nikt sobą samym.

Ubarwienie na grzbiecie podobne do
ubarwienia z�bie�-ka bia�ego, natomiast strona brzuszna ciemnoszara z ��to-brunatnym nalotem. Brak te� ostrej granicy mi�dzy barw�
grzbietu i brzucha. D�ugo�� g�owy i tu�owia ,4,6�7,2 cm, ogona 2,7�4,3 cm., Bli�szych danych co do biologii tego gatunku brak. Z.k.
zamieszkuje po�udniow� i �rodkow� Europ�, p�nocn� Afryk� i �rodkow� cz�� Azji. W Polsce spotykany w "Wielkopolsce, na Dolnym
�l�sku, w Karpatach i na Podkarpaciu, w dolinie Nidy oraz na Pomorzu Zachodnim, wsz�dzie jednak rzadki. [B.Rz.-K.]
z�bowce (Odontoceti), zwane te� waleniami uz�bionymi � jeden z 2 podrz�d�w -uwaleni. Nale�� do nich rodziny delfin�w
s�odkowodnych, nar-walowatych, delfinowatych, mor�win�w i wali dziobog�o-wych. Najwi�kszym przedstawicielem z. jest kaszalot.
Charakterystyczn� cech� z. s� zwykle liczne, sto�kowate z�by, nie zr�nicowane w przeciwie�stwie do wi�kszo�ci ssak�w. S�u�� one
tylko do przytrzymywania zdobyczy po�ykanej w ca�o�ci. Z. od�ywiaj� si� g��wnie rybami i g�owonogami. Maj� pojedynczy zewn�trzny
otw�r nosowy. Samce s� zwykle wi�ksze od samic. �yj� we wszystkich oceanach i morzach �wiata,
a tak�e w niekt�rych wielkich rzekach podzwrotnikowych. Pojawi�y si� w eocenie. [K.K.]
z�by � s�u�� ssakom przede wszystkim do zdobywania, przytrzymywania i rozdrabniania pokarmu, niekiedy tak�e do atakowania,
obrony, kopania ziemi lub czyszczenia futra. Wyst�puj� u wszystkich kr�gowc�w (u ptak�w zanik�y wt�rnie), ale u ssak�w osi�gaj�
najwy�szy stopie� rozwoju i zr�nicowania.
Z�b trzonowy ssaka w przekroju;
l � z�bina, 2 � korze�, 3 � korona, 4 � szkliwo, 5 � komora z�bowa, 6 � cement
Typowy z�b sk�ada si� z k o-r o n y i jednego lub kilku korzeni osadzonych w z �-bodo�ach ko�ci mi�dzy -szcz�kowej, szcz�ki i �uchwy.
Wewn�trz z�ba znajduje si� komora wype�niona miazg�, do kt�rej przez otwory na ko�cu korzeni wnikaj� naczynia krwiono�ne i
nerwy. Twarda cz�� z�ba zbudowana jest z z�biny, kt�r� na koronie pokrywa szkliwo,
Z�by mleczne i trwale psa. A � z�by szcz�ki, B � z�by �uchwy, k � k�y trwale, km � k�y mleczne, p � przedtrzonowe trwale, pm �
przed-trzonowe mleczne, s � siekacze trwale, sm � siekacze mleczne, t � trzonowe
na korzeniu za� cement, czyli kostniwo. Z�bina i kostniwo maj� budow� podobn� do ko�ci, szkliwo za� jest najtwardsz� substancj�
organizmu ssaka i sk�ada si� z drobnych kryszta��w soli wapnia.
W uz�bieniu ssak�w wyr�nia si� siekacze,k�y, przedtrzonowe i trzonowe. Siekacze, ustawione na przedzie szeregu z�b�w, maj� zwykle
prost� budow�, s� jednokorzeniowe, cz�sto o �o-patkowatej koronie i s�u�� do odcinania k�s�w pokarmu. U gryzoni i zaj�czak�w
siekacze s� bardzo d�ugie, stale rosn�ce i tylko na przedniej powierzchni pokryte pasmem
szkliwa. K�y s� najcz�ciej sto�kowatymi z. o wysokich jednowierzcho�kowych koronach, wystaj�cych ponad pozosta�e z�by. S�u��
g��wnie do chwytania i rozrywania zdobyczy. Z�by le��ce poza k�ami nazywamy policzkowymi lub bocznymi, a g��wn� ich czynno�ci�
jest rozdrabnianie i rozcieranie pokarmu. Wyr�niaj� si� w�r�d nich przedtrzonowe, maj�ce swych poprzednik�w w uz�bieniu
mlecznym, i trzonowe, wyst�puj�ce tylko w uz�bieniu sta�ym.
W zwi�zku z przystosowaniami do r�nego rodzaju pokarmu poszczeg�lne rodzaje z�b�w mog� zanika� lub zmie-
447
z�by
nia� kszta�t; niekiedy zanika nawet ca�e uz�bienie. U stekowc�w i �uskowc�w z. powstaje w rozwoju zarodkowym, ale nast�pnie ulegaj�
uwstecznieniu, tak �e zwierz�ta te s� bezz�bne. U mr�w-kojad�w nie ma nawet zawi�zk�w z�b�w. U wieloryb�w fiszbinowc�w z�by r�w-
nie� ulegaj� redukcji ju� w �yciu p�odowym, a do zdobywania pokarmu � drobnych skorupiak�w planktono-wych � s�u�� im p�aty fisz-
binu.
Uz�bienie typowe dla ssak�w nosi nazw� heterodon-tycznego. U niekt�rych grup (waleni z�bowc�w i u pancernik�w) z�by wt�rnie si�
upraszczaj� i upodabniaj� do siebie, przy czym liczba ich wzrasta; u niekt�rych z�bowc�w dochodzi do 200. Jest to uz�bienie
homodontycz-n e.
Liczba z�b�w jest zwykle sta�a u poszczeg�lnych gatunk�w. U pierwotnych �o�yskowc�w wyst�puj� zawsze 44 z�by, przy czym
obejmuj� one w ka�dej po�owie szcz�ki i �uchwy 3 siekacze, l kie�, 4 przedtrzonowe i 3 trzonowe. Liczb� t� spotyka si� i dzi� u
niekt�rych gatunk�w (np. kreta, �wini), cz�sto jednak ulega ona zmniejszeniu.
Poniewa� liczba z�b�w jest wa�n� cech� systematyczn� ssak�w, podaje si� j� w pracach zoologicznych w postaci wzoru. Poszczeg�lne
grupy z�b�w oznacza si� skr�tem ich nazwy �aci�skiej: siekacze {incisivi) � I, k�y (canini) � C, przedtrzonowe (premolares) � P i
trzonowe (roolares) � M. Po skr�cie podaje si� liczb� z�b�w danej grupy po jednej stronie: nad kresk� w szcz�ce, pod kresk� w �uchwie,
np.:
't0} ^"f
, Niekiedy pisze si� ten wz�r w formie uproszczonej:
3143 3143
G�rne z�by trzonowe pierwotnych �o�yskowc�w i torbaczy mia�y budow� 3-guzkow�, z wyra�nie wyodr�bnionymi guzkami na koronie.
Na dolnych z�bach trzonowych pr�cz 3 guzk�w g��wnych znajdowa�a si� tzw. pi�tka, ni�sza cz�� korony z 2 guzkami. Ta pierwotna
budowa zachowa�a si� u niekt�rych gatunk�w owa-do�ernych i nietoperzy. U wi�kszo�ci ssak�w w zwi�zku z r�norodnym pokarmem
budowa koron z�b�w trzonowych uleg�a komplikacji lub uproszczeniu.
W rz�dzie drapie�nych korona z�ba staje si� w�ska, a guzki tworz� ostr� kraw�d�, przystosowan� do przecinania pokarmu. Takie

Tematy

Template provided by Designs by Darren Opracowanie Marketing w Internecie dla Każdy jest innym i nikt sobą samym.