3.1. Instytucjonalizacja partii politycznych...
43
Jednym z aspekt�w problemu organizacji partii jest ich instytucjonalizacja. Proces ten wi��e si� z rozwojem organizacyjnym partii, od chwili jej powstania do sytuacji, w kt�rej jako dojrza�a organizacja funkcjonuje w otoczeniu politycznym, reaguj�c i odpowiadaj�c na p�yn�ce z niego sygna�y. Z socjologicznego punktu widzenia instytucjonalizacj� partii mo�na rozumie� jako proces, w trakcie kt�rego staje si� ona instytucj�.
Takie, socjologiczne rozumienie instytucjonalizacji partii, nie jest jedynym mo�liwym. W nauce cz�sto u�ywa si� okre�lenia instytucjonalizacja prawna, co oznacza uregulowanie prawne dzia�alno�ci partii. Normy prawne odnosz�ce si� do partii mo�na odnale�� w takich dokumentach jak konstytucje, ustawy o partiach politycznych, ustawy o finansowaniu partii politycznych, ordynacje wyborcze. Bardziej szczeg�owo omawiam te kwestie w rozdziale pt. Partie w przepisach prawa.
Na pocz�tku wyja�nienia wymaga problem, jak na gruncie socjologii definiowane s� poj�cia �organizacja" i �instytucja", ich w�a�ciwe zrozumienie wydaje mi si� niezb�dne dla zrozumienia problemu instytucjonalizacji partii.
Organizacja oznacza wzgl�dnie trwa�e, celowe uregulowanie ludzkich dzia�a� i zachowa�, instytucja wi��e si� z wyposa�eniem tych dzia�a� i zachowa� w sens i znaczenie, oparte na odnosz�cych si� do tych zachowa� normach, warto�ciach, symbolach. Instytucja ma nieco szerszy sens kulturowy ni� organizacja, tak�e jest pewn� regulacj� zachowa� i dzia�a� niemniej obdarzon� bogatsz� kulturowo siatk� znacze�, cel�w, regu�1. Innymi s�owy oba poj�cia odnosz� si� do kwestii uporz�dkowania ludzkich dzia�a�. Ka�dy zesp� zinstytucjonalizowanych zachowa� mo�na opisa� jako organizacj�, nie ka�da jednak organizacja jest instytucj�.
Z punktu widzenia omawianego tutaj problemu wa�ny jest proces instytucjonalizacji organizacji formalnych. Wi��e si� on z wykszta�ceniem si� w organizacji okre�lonych, specyficznych dla niej, cel�w, warto�ci, norm rz�dz�cych jej dzia�aniem. Staj� si� one przedmiotem identyfikacji cz�onk�w, co z kolei sk�ada si� na trwa�o��, stabilno��, sp�jno�� organizacyjn�. Wa�na jest tak�e symbolika i rytua�y - czasem przybieraj�ca formy bardzo konkretne np. sztandaru czy okre�lonego ubioru, czasem bardzo subtelne, polegaj�ce np. wytworzeniu specyficznego wzorca zachowa� cz�onk�w organizacji.
Wracaj�c do problemu instytucjonalizacji partii, mo�na go rozumie� w�a�nie jako proces instytucjonalizacji organizacji formalnych, w trakcie kt�rych nabywaj� one swoistej charakterystyki, wynikaj�cej ze sprecyzowania ich funkcji, cel�w, norm i warto�ci. Proces instytucjonalizacji oznacza te� utrwalenie organizacji, wzmocnienie jej sp�jno�ci, rozw�j lojalno�ci jej
1 Patrz m.ln. A.Z. Kami�ski, Instytucje i organizacje, w: Socjologia. Problemy podstawowe, Z. Krawczyk, W. Morawski (red.), Warszawa 1991, s. 134.
44
cz�onk�w i zwolennik�w. Nie zachodzi on od razu, �ci�le wi��e si� z trwaniem organizacji w czasie, z nawarstwianiem si� kolejnych element�w sprawiaj�cych, �e organizacja staje si� instytucj�. Instytucjonalizacja partii ma znacz�ce konsekwencje dla niej samej, ale tak�e dla sposobu jej funkcjonowania w otoczeniu politycznym i tym samym ma tak�e okre�lone konsekwencje dla tego ostatniego. Organizacja zinstytucjonalizowana jest bowiem nie tylko w miar� trwa�ym punktem odniesienia dla jej cz�onk�w, staje si� tak�e stabilnym elementem dla swojego otoczenia, trwa�� jego cz�ci�. Zatem zagadnienie instytucjonalizacji partii, odnosz�c si� z jednej strony do problem�w zwi�zanych z jej organizacj� a z drugiej do jej zwi�zk�w z otoczeniem, jest kolejnym wa�nym elementem, pozwalaj�cym lepiej zrozumie� funkcjonowanie tych struktur politycznych i wzajemnych zale�no�ci jakie ��cz� partie i �rodowisko, w kt�rym dzia�aj�.
Poni�ej om�wi� wybrane koncepcje instytucjonalizacji partii, co pozwoli na powi�zanie tych uwag og�lnych z konkretnymi procesami, jakie odnosz� si� w�a�nie do partii. Rozpoczn� od koncepcji Angelo Panebianco1. Autor ten przedstawi� szczeg�owo wypracowan� wizj� procesu instytucjonalizacji partii, kt�ra jest jedn� z bardziej znanych i szeroko cytowanych w tym obszarze zagadnie�.
Wed�ug Panebianco instytucjonalizacja pozwala na opisanie dynamiki procesu ewolucji partii w odr�nieniu od statycznego obrazu, ograniczaj�cego si� do analizy kolejnych faz rozwojowych partii w okre�lonych momentach czasowych.
