Istnieje naturalna
skonno do utosamiania nauki z nauk o wiecie fizycznym. Mzg ludzki zawiera okoo 1013 neuronw i nie
mamy dowiadczenia z tak ogromn liczb konsekwencji"14. Wypowied Wanga doskonale wyraa, jak odlega
jest droga do zrozumienia procesw umysowych.
Jak oceniaj uczeni, procesy umysowe maj odmienny charakter od zjawisk natury fizykalnej. Z tej racji wymagaj
one zgoa odmiennych metod badawczych. Na pewno nie ilociowych, lecz jakociowych. Jednak jak dotd
uczonym nie udao si wypracowa metod, za ktrych pomoc mona by skutecznie zbada procesy umysowe.
Na tle dotychczasowych rozwaa rodzi si pytanie, czy w ogle procesy umysowe znajd si w zasigu bada
nauki? Czy zdoamy dowiedzie si, jaka jest konstytucja" tych zjawisk, czy s one natury fizykalnej,
pozafizykalnej, czy kombinacj wszelkich fenomenw? Czy moe jest tak, jak chce tego Roger Penrose e
procesy umysowe s natury matema-tyczno-winualnej, to znaczy pozamaterialnej? Ale nawet gdyby tak byo,
naleaoby najpierw dostarczy dowodw15.
Lewis Wolpert w pracy: UnnaturalNatur ofthe Calculus sugeruje, e umys moe by bytem wirtualnym na
podobiestwo czstek wirtualnych. Czstki wirtualne s puste ontologicznie, ale daj o sobie zna ener-
getycznie16. Zatem zgodnie z sugesti Wolperta umys byby jak postaci bliej nieokrelonej energii. W tym
sensie byby pozamaterialny,
14 H. Wang, Philosophy, op. cit., s. 171.
15 To znaczy zweryfikowa istniejce hipotezy.
16 L. Wolpert, Unnatural Natur ofthe Calcus [w:] Is Science Dangerous?, op. cit., s. 26.
96
chocia objawiajcy si w materii. Jednak materia nie stanowi gwnego czynnika sprawczego.
Przytoczone tu pogldy mog inspirowa do dalszych bada nad umysem. Ale czy s one trafne, czy stanowi
raczej luny zesp hipotez, ktre czekaj dopiero na swoje potwierdzenie czy weryfikacje.
W rozdziale tym zdoaem jedynie zasygnalizowa problem. Jego istota sprowadza si do pytania, czy umys ma
podoe materialne czy po-zamaterialne. Sdz, e jest to zasadnicze pytanie w zakresie bada nad umysem.
W kontekcie niniejszych rozwaa rodzi si kolejne pytanie. Czy wspczesne komputery i roboty wielofunkcyjne
przejm pewne funkcje ludzkiego umysu, czy te nie? Myl, e na te zagadnienia inaczej odpowiadaby
informatyk, a inaczej humanista. Niewykluczone, e objanienie zjawisk umysowych przyjdzie ze strony nauki,
informatyki, a nie filozofii czy te tradycyjnej fizjologii.
Dotychczas adna dziedzina wiedzy nie zaja si naleycie kwesti umysu. Ani psychologia, ani fizjologia czy
filozofia nie dokonay gruntownych studiw w tym zakresie.
Nauka o materii moe jedynie podway pogld, e umys jest pochodzenia materialnego. Jednak czy tak jest
istotnie? Gdyby nauce udao si co ustali w tej kwestii, byby to niewtpliwy sukces badawczy. Tymczasem
przy okazji bada nad istot materii z koniecznoci uczeni zajmuj si umysem.
Rozdzia XI
Materia a zjawisko ycia
1. Prba rekonstrukcji
W zakresie problematyki ycia dwa fakty s przez uczonych powszechnie przyjte, a mianowicie:
ycie powstao z materii,
zjawisko ycia podlega procesowi ewolucji.
Uczonych dziel jednak szczegowe kwestie, w jakich wymienione zjawiska mogy przebiega1.
Oczywicie tak w kosmologii, tak i w zjawiskach ycia najwiksze kontrowersje wzbudza zagadnienie pocztku"
ycia. Ale o jaki pocztek chodzi? Mona uzna, e pocztkiem ycia byo uprzednie powstanie materii. Gdyby nie
powstaa materia w postaci pierwiastkw chemicznych ycie, jakie obecnie znamy, nigdy by si nie pojawio2.
Jak we Wszechwiecie powstawaa materia, opisywaem ju w pierwszych rozdziaach tej pracy. Rozpoczn zatem
omawianie zagadnie od momentu, kiedy w Kosmosie istniay ju pierwiastki cikie3.
Ustalono ju, e zwizki chemii organicznej bdce podstawowym budulcem organizmw rolinnych, zwierzcych i
ludzkich, skadaj si z bardzo niewielkiej liczby pierwiastkw, takich jak: wgiel, wodr, tlen, siarka, azot. Te cztery
czy pi pierwiastkw, jakie powstay w Kosmosie, wystarczy, aby powstay jednokomrkowce, gady, ptaki,
roliny czy ludzie.
' H. Wang, From Mathematic to Philosophy, Rockey, NewYork 1996, s. 173.
2 D. Dennett, Natura umysw, Cis, Warszawa 1997, s. 54.
3 P. Davies, What has Happened Before Big-Bang? [w:] J. Brockman, How Things are?, Simpson, Boston 1888, s.
28.
99
To niesychana wydajno4. Pi elementw daje w matematyce w wyniku permutacji tylko 120 kombinacji.
Tymczasem z tych piciu elementw przyroda wytworzya miliardy gatunkw ywych! To co wspaniaego, ale i
niezwykle zastanawiajcego!
Biolodzy opisujcy dzieje ycia na Ziemi zaczynaj na og swj wykad od pojawienia si istot
jednokomrkowych, ktre miay powsta w ciepych wodach gejzerw5. I rzeczywicie, pierwsze organizmy
jednokomrkowe powstay w sprzyjajcych warunkach temperaturowo-cinie-niowych. Gejzery zawieray
niezbdne pierwiastki chemiczne jako budulec jednokomrkowcw, a zarazem stwarzay warunki optymalne pod
wzgldem temperatury, cinienia i wiata. Zwizki wodorowe, jak pisze P.W. At-kins, s prawie idealnym
magazynem" energii6. Nic zatem dziwnego, e wszystkie zwizki organiczne zawieraj wodr i wgiel jako
najwydajniej sze magazyny" energii. To dlatego te pierwiastki i zwizki stay si wyjciow substancj wszelkich
organizmw ywych.
Mwic, e ycie jednokomrkowcw pojawio si w otoczeniu gejzerw, wskazuje si na ich lokalizacj. Lecz
nadal nie znamy mechanizmu ich narodzin. Wielu biologw rezygnuje z prb objanienia powstania zjawiska ycia,
goszc pogld, e byo ono dzieem przypadku7.
Trzeba przyzna, e ten rodzaj argumentacji jest bardzo mocny, bo oparty na pojciu prawdopodobiestwa. Jest
on te zgodny z zasadami mechaniki kwantowej. Oczywicie mona pyta, dlaczego owo prawdopodobiestwo
zrealizowao si akurat tu na Ziemi?
Przy analizie procesu ewolucji ycia na Ziemi, trzeba koniecznie podkreli, e Ziemia nie jest a tak przychylna
yciu jak opisuj to niektre teorie. Wiele gatunkw wygino bezpowrotnie (np. dinozaury). Przyjrzawszy si