Kmiecik-Baran (1997). Skale te, oparte na podstawowych za³o¿eniach dotycz¹cych agresji i przemocy, pos³u¿y³y do badania si³y przemocy p³yn¹cej z ró¿nych Ÿróde³ wobec jednostki, a tak¿e przemocy kierowanej do ró¿nych grup spo³ecznych przez tê jednostkê. W obu skalach znajduj¹ siê twierdzenia wskazuj¹ce na przemoc fizyczn¹ i przemoc emocjonaln¹. Umo¿liwiaj¹ one uzyskanie trzech wyników: wyniku ogólnego oraz wyników cz¹stkowych dotycz¹cych przemocy fizycznej i emocjonalnej.
.11
i
44
Lidia Godzwoñ
Standardy aprobowania przez m³odzie¿ ró¿nych form agresji interpersonalnej
Analiza uzyskanych wyników wskazuje, ¿e ogólny wskaŸnik aprobaty agresji jest wysoki. Bior¹c za punkt rozwa¿añ formy agresji, stwierdzamy, ¿e najbardziej aprobowane wœród badanych (wed³ug rangi - od najwiêcej do najmniej) s¹:
I - wybuchy z³oœci
II - gro¿enie komuœ ni - ironizowanie,
IV - uniemo¿liwienie dzia³ania
V - bicie
VI - zwymyœlanie kogoœ
VII - zabicie kogoœ
VIII - tortury
Wœród okolicznoœci czy te¿ uzasadnieñ agresywnego zachowania na pierwszym miejscu lokuj¹ siê dzia³ania motywowane: samoobron¹ (ranga I), dalej - dobrem innych (ranga II), obron¹ w³asnoœci (ranga III), jako kara (ranga IV), trudnoœciami w komunikowaniu siê (ranga V) oraz pobudzeniem emocjonalnym (ranga IV). Zdecydowanie najmniej aprobowane s¹ dzia³ania bez powodu.
Analizuj¹c uk³ad szczegó³owych kategorii zachowañ agresywnych, utworzyæ mo¿na listê 40 pozycji w hierarchicznym uk³adzie rangowym, przypisuj¹c rangi uœrednionym wynikom w poszczególnych skalach. Dla naszych potrzeb zostanie przedstawionych 5 najbardziej i 5 najmniej aprobowanych kategorii zachowañ.
Tak wiêc, najbardziej aprobowane okaza³y siê (od najbardziej do najmniej):
I - bicie motywowane potrzeb¹ samoobrony
II - uniemo¿liwienie dzia³ania motywowane dobrem innych m - bicie dla dobra innych
IV - wybuchy z³oœci w samoobronie
V - bicie w obronie w³asnoœci. Tabela l przedstawia uzyskane dane.
Tabela l
Zestawienie najbardziej aprobowanych form agresji w ró¿nych kdieznoœciach (od najbardziej aprobowanych do najmniej aprobowanych)
Kategorie najbardziej aprobowane X S Ranga
Bicie motywowane samoobron¹ 1,87 0,39 I
Uniemo¿liwienie dzia³ania motywowane dobrem innych 1,71 0,59 II
Bicie dla dobra innych 1,7 0,50 III
Wybuchy z³oœci w samoobronie 1,58 0,53 IV
Bicie w obronie w³asnoœci 1,48 0,61 V
Okazuje siê zatem, ¿e wœród najbardziej aprobowanych okolicznoœci znalaz³y siê: bicie w samoobronie, uniemo¿liwienie dzia³ania motywowane dobrem innych, bicie dla dobra innych, wybuchy z³oœci w samoobronie, bicie w obronie w³asnoœci, czyli bardziej drastyczne formy agresji (w stosunku do np. ironizowania, wœciekania siê), ale
MORALNA APROBATA ZACHOWAÑ AGRESYWNYCH A DOŒWIADCZENIA JEDNOSTKI...
45
uzasadnione „koniecznoœciami wy¿szego rzêdu". Jak wynika z tego, s¹ to zachowania stosunkowo skutecznie blokuj¹ce zaczepne dzia³anie innych, zagra¿aj¹ce bezpoœrednio osobie badanej lub innym osobom. Je¿eli jednak przeanalizowaæ skutki tych zachowañ dla partnera interakcji, nale¿y zauwa¿yæ, ¿e odznaczaj¹ siê one stosunkowo du¿¹ szkodliwoœci¹.
Najni¿sze wskaŸniki aprobaty uzyska³y zachowania nieposiadaj¹ce ¿adnego motywu, który by je usprawiedliwia³ (bez powodu). Id¹c dalej, najmniej aprobowane okaza³y siê (od najmniej do najbardziej):
I - zabijanie motywowane pobudzeniem emocjonalnym
II - zabijanie motywowane obron¹ w³asnoœci
Ul - torturowanie motywowane pobudzeniem emocjonalnym
IV - uniemo¿liwienie dzia³ania motywowane pobudzeniem emocjonalnym
V - gro¿enie motywowane pobudzeniem emocjonalnym
Zestawienie najmniej aprobowanych form agresji w ró¿nych okolicznoœciach (od najmniej aprobowanych do najwiêcej aprobowanych)
Tabela 2
Kategorie najmniej aprobowane X S Ranga
Zabijanie motywowane pobudzeniem emocjonalnym 0,05 0,29 I
Zabijanie motywowane obron¹ w³asnoœci 0,16 0,46 II
Torturowanie motywowane pobudzeniem emocjonalnym 0,18 0,47 III
Uniemo¿liwienie dzia³ania motywowane pobudzeniem emocjonalnym 0,35 0,64 IV
Gro¿enie motywowane pobudzeniem emocjonalnym 0,45 0,70 V
Z najwiêksz¹ dezaprobat¹ spotka³y siê wiêc brutalne formy agresji: zabijanie, bicie, torturowanie, uzasadnione pobudzeniem emocjonalnym, ochron¹ w³asnoœci, co wydaje siê byæ wynikiem dysonansu pomiêdzy szkodliwoœci¹ zachowania a subiektywn¹ ocen¹ wa¿noœci motywu sk³aniaj¹cego do niego.
Dokonuj¹c zestawienia wskaŸników uzyskanych przez kobiety i mê¿czyzn i analizuj¹c uzyskane wyniki, stwierdzamy ¿e na 8 rodzajów agresji ró¿nice miêdzy p³ciami wyst¹pi³y w przypadku: bicia, ironizowania, gro¿enia, uniemo¿liwiania dzia³ania. Mê¿czyŸni w porównaniu z kobietami uzyskali znacz¹co wy¿sz¹ œredni¹ aprobaty bicia (x = 10,9 i x = 0,96; p<0,05), gro¿enia (x = 1,25 i x = 1,05; p<0,05) i uniemo¿liwienia dzia³ania (x = 1,17 i x = 0,99; p<0,05). Kobiety natomiast w porównaniu z mê¿czyznami uzyska³y znacz¹co wy¿sz¹ aprobatê w ironizowaniu (x = 1,23 i x = 1,06; p<0,05) (stosowano efekty proste).
Nie wykryto ró¿nic miêdzy kobietami a mê¿czyznami w zakresie poszczególnych okolicznoœci agresji. Pomimo ¿e ró¿nice miêdzyp³ciowe nie s¹ takie same we wszystkich okolicznoœciach, globalnie nie ma ró¿nic (po uœrednieniu wyników) w zakresie p³ci. Natomiast szczegó³owe porównania pomiêdzy kobietami a mê¿czyznami w zakresie aprobaty konkretnych kategorii agresji, tj. specyficznej formy wraz z odpowiednim
46
Lidia Godzwoñ
uzasadnieniem (takich kategorii wystêpowa³o w badaniu 40), da³o istotne statystycznie ró¿nice w takich kategoriach, jak (stosowano analizê wariancji):