Rozpoczynają od ustalonej sekwencji elementów, znanej uprzednio osobie
zapamiętującej. Następnie wykorzystują ożywione wyobrażenia wzrokowe, aby zapewnić
nowym elementom asocjacje z wcześniej zapamiętaną sekwencją. Skuteczność metod może
być wyjaśniona w terminach teorii generowania-rozpoznawania. Ich celem jest
zagwarantowanie sukcesu w trudnej fazie generowania. Zakłada się, że gdy elementy zostaną
wygenerowane, możliwe będzie ich rozpoznanie. Kolejny paragraf rozpatruje sytuacje
(odmienne od sytuacji stworzonych przez omówione techniki mnemoniczne), w których to
założenie okazuje się nietrafne.
Metoda slowa haka i metoda loci ulatwiajd przypominanie poprzez udzielenie pomocy w
generowaniu kandydatów do rozpoznawania.
Ocena teorii generowania-rozpoznawania
Liczne dane empiryczne sugerują, że w wielu sytuacjach badani starają się odtworzyć
materiał poprzez generowanie potencjalnych elementów i sprawdzanie, czy są w stanie je
rozpoznać. Jak w podanym wcześniej przykładzie, można niekiedy zaobserwować takie
działania. Manipulacje, które
Związki pomiędzy różnymi jawnymi wskaźnikami pamięci 3~ 1
wpływają na organizację list (jak układanie historyjek, kategoryzowanie czy strategie
mnemoniczne) mają silniejszy wpływ na odtwarzanie niż na rozpoznawanie (Kintsch, 1970b;
Mandler, 1967). Taki efekt wydaje się zrozumiały, gdyż organizacja powinna pomagać w
generowaniu elementów dla rozpoznawania, lecz w niewielkim stopniu ułatwia samo
rozpoznawanie słów. Badani poinformowani, że będą sprawdzane ich osiągnięcia
pamięciowe, uzyskują wyższe wyniki w swobodnym odtwarzaniu niż ci, którzy uczą się w
sposób nie zamierzony. Taki efekt w rozpoznawaniu nie występuje (Eagle i Leiter, 1964). Jest
to zrozumiałe, ponieważ badani zapamiętujący w sposób zamierzony posługują się
odpowiednimi strategiami organizowania.
Wydaje się, że teoria generowania-rozpoznawania zakłada, iż pamięć rozpoznawcza będzie
zawsze lepsza niż pamięć odtwórcza, gdyż odtwarzanie obejmuje zarówno generowanie słów,
jak i ich rozpoznawanie. Powyższe założenie zostało poddane krytycznej ocenie w serii
eksperymentów przeprowadzonych przez Tulvinga i Thompsona (1973) oraz Watkinsa i
Tulvińga (1975). Badani uczyli się par słów, jak pociąg-czarny, i byli informowani, że
sprawdzane będzie pamiętanie drugiego słowa (np. czarny). Dobierane do badania pary były
31
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
słabo powiązane, tzn. ludzie rzadko generują czarny jako skojarzenie do słowa pociąg w
teście wolnych skojarzeń.
Zastosowano dwa rodzaje sprawdzianu pamięciowego:
Odtwarzanie. Badanym prezentowano wskazówki, takie jak pociąg, i proszono ich o
odtworzenie właściwych słów, tu: czarny. Zauważmy, że nie jest to swobodne odtwarzanie,
dla którego sformułowano teorię generowaniaodtwarzania; te warunki dają korzystniejsze
wskazówki dla odtwarzania (w tym przypadku słowa pociąg) niż typowe swobodne
odtwarzanie, w którym badany ma jedynie kontekst listy.
Rozpoznawanie. Badanym prezentowano słowo silnie skojarzone z właściwym słowem, na
przykład biały (ludzie często generują czarny jako skojarzenie bialego) i proszono ich o
podanie czterech swobodnych skojarzeń do tego słowa. Na ogół jednym z tych skojarzeń było
właściwe słowo - czarny. Badanych proszono 0 ocenę, czy któreś z wygenerowanych słów
było słowem z listy. Tak więc badani byli stawiani w sytuacji, w której występowało wysokie
prawdopodobieństwo wygenerowania danego słowa, i jedyną trudnością powinno być
rozpoznanie go.
Rezultaty tego rodzaju eksperymentu mogą być sklasyfikowane z uwagi na to, czy jakieś
słowo zostało odtworzone i, niezależnie od odtworzenia, czy może być ono rozpoznane.
Tabela 8.1 pokazuje wybrane wyniki badania przeprowadzonego przez Tulvinga i Wisemana
(1975) sklasyfikowane zgodnie ~ tymi czynnikami. Tabela pokazuje proporcję słów w każdej
z czterech sytuacji uzyskanych przez skrzyżowanie tych czynników. Dwa wyniki uzyskane w
tym paradygmacie stanowią poważne wyzwanie dla teorii generowa
orana (1975)
Rozpoznane Nie rozpoznane Suma Odtworzone 0,30 0,30 0,60
Nie odtworzone 0,10 0,30 0,40 Suma 0,40 0,60 1,00
nia-rozpoznawania. Jeden z nich dowodzi, że osiągnięcia pamięciowe są czasami większe w
odtwarzaniu niż rozpoznawaniu. Tabela 8.1 pokazuje, że badani ujawniają wyższe
prawdopodobieństwo odtworzenia czarny przy słowie pociąg (60 procent) niż rozpoznania
czarny (40 procent), gdy generują je jako skojarzenie z bialy. Ten wynik jest zaskakujący,
gdyż wydaje się być sprzeczny z powszechnym przekonaniem, iż rozpoznawanie jest
łatwiejsze od odtwarzania.
Drugi wynik wymaga porównania warunkowego prawdopodobieństwa rozpoznania słowa,
zakładając, że jest ono odtwarzane, z bezwarunkowym prawdopodobieństwem rozpoznania
tego słowa. Można obliczyć bezwarunkowe prawdopodobieństwo rozpoznania, dzieląc liczbę
słów rozpoznanych przez liczbę słów podlegających sprawdzeniu. W tabeli 8.1
prawdopodobieństwo bezwarunkowe wynosi 40 procent. Prawdopodobieństwo warunkowe to
liczba słów odtworzonych i rozpoznanych podzielona przez całkowitą liczbę odtworzonych