.. õî÷ òîíøó... ïîë³íÿêó... âçÿëà!.. Äðóæèíà íàãëî êèäຠñîêèðó, ñêðèêíóâøè:
— Á î ð è ñ å!.. Á à ò ü ê î!!.
Ïàâçà. ² ãîëîñ ³ç õë³âöÿ êð³çü áóéí³ ñëüîçè:
— Â æ å ç í à þ, ç í à þ...
Àëå ñèíîê íå âèõîäèòü. ³í òàì äåñü óòêíóâñÿ ëè÷êîì ó äðîâà, é ðèäຠâ³ä áåçìåæíîãî ðàïòîâîãî ùàñòÿ, ³ ñîðîìèòüñÿ òèõ ñë³ç — áî æ â³í óæå íå äèòèíà! — ³ íå âèõîäèòü, ùîá íå çðàäèòè, ÿê ìàëåíüêå éîãî ñåðöå é ÿê âåëèêà éîãî äèòÿ÷à äóøà çàòðåìò³ëè é ðîçãóáèëèñÿ, çàïàëàõêîò³ëè âåëèêèì ïîëóì'ÿì ÷èñòî¿, ÿê êðèøòàëü, ãàðÿ÷î¿, ÿê âîãîíü, ëþáîâè...
Ïîò³ì âîíè âçÿëè áàòüêà çà ðóêè é ïîâåëè äâîðîì ÷åðåç ïîð³ã äî õàòè.
Î ñ ü ³ ï î ð ³ ã! Ñåðöå Ìàêñèìîâå çàòðåïåòàëî.
Ï î ð ³ ã! Î ñ ü â ³ í!
Ìàêñèì ïåðåñòóïຠéîãî â ãàðÿ÷ö³, àëå ùå â ïîâí³é ñâ³äîìîñò³.
Àëå çà ïîðîãîì ñâ³äîì³ñòü éîãî âðàç ïîêèíóëà. ³í ç³â'ÿâ, çëîìèâñÿ, ÿê êîëîñ, ³, ñïåðøèñü íà ñò³íó ñïèíîþ, ïîìàëó ñïîâç íà ï³äëîãó. ² áåç ïàì'ÿòè ë³ã óïîïåðåê äâåðåé...
ÐÎÇÄ²Ë ÄÂÀÄÖßÒÜ ØÎÑÒÈÉ
Ïî ñàäàõ öâ³ëè âèøí³. Ïî ëåâàäàõ ïèøàëèñÿ êóëüáàáè. Íàä áîìáîâèìè êðàòåðàìè çåëåí³ëè ïàã³íö³ òðàâ ³ áóð'ÿíöþ. À ïî øëÿõàõ ³ äîð³æêàõ ñòåëèâñÿ øïîðèø. Çáîìáëåíå ì³ñòî ï³äâîäèëîñÿ çíîâó äî ñîíöÿ.
Ëþäè ïî ãîðîäàõ êîïàëè çåìëþ, çàñ³âàþ÷è ¿¿ çåðíîì, ÿêå ìàëè ï³ä ðóêàìè âö³ë³ëå, — çàñ³âàëè âñóì³ø ³ç íàä³ÿìè é â³ðîþ. Âîíè íàêðèâàëè äàõè, çàòóëÿëè ñòð³õè.
Âåñíà éøëà ïåðåìîæíî é âåñåëî, àæ íà÷å ç âèñòðèáîì. ßê ò³ ìàëåíüê³ êîçåíÿòà, ùî ðàçîì ³ç Á³ëÿâêîþ á³ãàëè ïî ëåâàäàõ, ïî êóëüáàáàõ. Öå áóëî ñâÿòî, âåëèêå ñâÿòî íàðîäæåííÿ íà ãëóì ³ íàðóãó íàä ñìåðòþ.
Áðóíüêè íà äåðåâàõ ëîïàëèñü, ³ ç íèõ òð³þìôàëüíî, ñòèõ³éíî âèëèâàëîñü æèòòÿ — çà÷àòêè íîâîãî, ðàä³ñíîãî, áàðâèñòîãî ñâ³òó.
Ìàêñèì áóâ ó ÷èñë³ òèõ, ùî ðîçêðèâàëèñü, ÿê æàä³áí³ ëèñòî÷êè, íàçóñòð³÷ ñîíöþ, òÿãíó÷èñÿ äî íüîãî ëèöåì. Ïîïðàâøè ñìåðòü íîãàìè, ïî äîâãèõ äíÿõ àãîí³¿ íà ñìåðòíîìó ëîæ³ é ìàíäð³â íà ìåæ³ öüîãî é ³íøîãî ñâ³ò³â â³í íàðåøò³ çâ³âñÿ. Éîãî æàä³áíà é óïåðòà äóøà, éîãî çàë³çíà âîëÿ, éîãî òâàðèííà æàãà öâ³ñòè é áóÿòè âçÿëè ãîðó. ² îò íàðåøò³, õóäèé, àæ ÷îðíèé, àëå æèâèé ³ óñì³õíåíèé, â³í ñòîÿâ ñîíÿ÷íî-ðîñÿíîãî ðàíêó ï³ä êëåíîì, ùî áóéíî âèáðóíüêîâóâàâ ëèñò, ñòîÿâ ðàçîì ³ç ñèíêîì Áîðèñîì, íàõèëèâøèñü íàä ðîçñòåëåíèì íà øïîðèø³ ðÿäíîì, ³, ñì³þ÷èñü, òîðêàâ ïàëüöåì çà äîâ㳠⳿ ìàëåíüêó, çîâñ³ì ìàíþíüêó ëþäèíó.
Òó, ùî ¿¿ õðåñòèëè òîä³, íàä ïåêëîì.
Ëåæà÷è íà ðÿäí³ ãîð³÷åðåâà é ãóëþêàþ÷è íà ñîíö³, âîíà äèâèëàñü ó Ìàêñèìîâ³ î÷³ é ïðîñòÿãàëà ïî íèõ ðóêè — ïî ò³ óñì³õíåí³ é ãëèáîê³ äâà ïðîìåíèñò³ îçåðöÿ, â ÿêèõ â³äáèâàâñÿ, îáåðòàþ÷èñü, ö³ë³ñ³íüêèé ñâ³ò...
À äåñü äàëåêî-äàëåêî âñå ãðèìîò³ëà êàíîíàäà. ³éíà ïðîäîâæóâàëàñü, ³ äåñü òàì çëîñëèâå øàë³ëè é äàë³ îáèäâà, ùå íå ïîäîëàí³, âîðîãè. ϳä íèìè ùå ñòîãíàëà çåìëÿ.
«Àëå íåõàé ãðèìèòü ³ íåõàé øà볺! — äóìàâ Ìàêñèì. — Âî³ñòèíó âàðòî ñ³ì ðàç³â îñë³ïíóòè, ùîá ëèøå ðàç ïðîçð³òè!..»
Ìàêñèì ïîñì³õàâñÿ, ñïîâíåíèé áåçìåæíîãî äî íèõ ïðåçèðñòâà, ïî÷óòòÿ íåçð³âíÿíî¿ âèùîñòè é ãîðäîñòè, — òàêî¿ äóõìÿíî¿ ÷îðíîçåìíî¿ ñèëè, òàêî¿ áóéíî¿, íåçíèùèìî¿ é íåçáîðèìî¿ ñíàãè.
Íåõàé ãðèìëÿòü ³ øàë³þòü...
³í â³ä÷óâ óæå ðàç ñâîþ ïåðåìîãó íàä íèìè. ² íåõàé òåïåð ùî íå ñòàíåòüñÿ, àëå òóò, íà ö³é çåìë³, ïåðåìîæöåì áóäå â³í. Áî æ ïåðåìîæå öÿ ñïðàãëà âåñíÿíîãî âîñêðåñ³ííÿ çåìëÿ, à â³í, ñèí ö³º¿ çåìë³, — íåâ³ä'ºìíèé â³ä íå¿. Òà ãîëîâíå — ÿê³ á íå ñòðàøí³ áóëè ñèëè çëà, ñèëè íåëþäñüêîãî ñåðåä ëþäåé, îñòàòî÷íî ïåðåìîæå òàêè ëþäèíà ñèëîþ ëþäñüêîãî, ñèëîþ äîáðà, à íå çëà â í³é. Ìàêñèì çíàâ öå òåïåð òàê òâåðäî, ÿê í³êîëè, ³ í³ÿê³ íàéìóäð³ø³ Ñîëîìîíè ç ¿õí³ìè õðîáà÷íî-ç쳿íèìè ô³ëîñîô³ÿìè íå çìîãëè á òåïåð çàõèòàòè éîãî â³ðè â öå.
Çãàäêà ïðî Ñîëîìîíà íàãàäàëà Ìàêñèìîâ³ ùå îäíó «ïåðåìîãó» — òó, ùî ¿¿, âëàñíå, äîâ³â ñàì íà ñîá³ Ñîëîìîí. Íåçàáàðîì ï³ñëÿ îäóæàííÿ Ìàêñèì äîâ³äàâñÿ, ùî Ñîëîìîíà çíàéøëè ìåðòâèì íà ðó¿íàõ ñîáîðó. Çíàéøëè éîãî ï³ñëÿ òîãî, ÿê âåðåì³ÿ íàñòóïó-â³äñòóïó ïðîéøëà ì³ñòîì òóäè é íàçàä ³ íà ìèòü ñòàëî òèõî. ³í ìàâ â³äñòóïàòè ç «ñâî¿ìè», àëå â³í óæå çíàâ, ùî âîíè éîìó âæå íå â³ðèëè é íå äóìàëè ââàæàòè éîãî çà «ñâîãî» é ï³ñëÿ òîãî, ÿê óæå ïîâí³ñòþ âèêîðèñòàëè éîãî ïîäâ³éíó çðàäíèöüêó äóøó. Ò³êàòè æ éîìó áóëî í³êóäè, à çàëèøèòèñÿ — òåæ íåìîæëèâî, áî çðàäèâ ñåáå âæå ïåðåä óñ³ìà, çðàäæóþ÷è âñ³õ. À ãîëîâíå — â³í ³ ñàì íå â³ðèâ óæå íå ò³ëüêè í³êîìó, àëå é ñàìîìó ñîá³. Íå ìàþ÷è â ñîá³ âæå í³÷îãî, êð³ì òâàðèííîãî ñòðàõó, â³í íå ìàâ óæå ³íøîãî âèõîäó, ò³ëüêè òîé, ùî éîãî âêàçàâ áóâ éîìó Ìàêñèì — òîä³, ï³ä ÷àñ çóñòð³÷³ ç íèì íà ðó¿íàõ ñîáîðó.
Ïðèéøîâøè íà ðó¿íè, Ñîëîìîí õîò³â ç³ðâàòè ñåáå ãðàíàòîþ — ò³ºþ, ùî ¿¿ çíàéøîâ ³ ïîäàâ éîìó òîä³ íà çóñòð³÷³ Ìàêñèì, à â³í ¿¿ ñõîâàâ. Àëå ãðàíàòà íå çàïàëèëàñü... Âîíà òàê ³ ëèøèëàñü âàëÿòèñü íà çåìë³ ç ç³ðâàíèì çàáåçïå÷íèêîì — ðîæåâà é í³æíà, ÿê ïèñàíêà, ³òàë³éñüêà ãðàíàòà. Òîä³ â³í îòðó¿âñÿ ö³ÿíêà볺ì, ùî éîãî ìàâ ïðè ñîá³. Îòðó¿âñÿ íà êàìåí³ íàä Àâðààìîì...
ͳ÷îãî ïî ñîá³ íå ëèøèâ, ò³ëüêè õåì³÷íèì îë³âöåì íàïèñàâ íà êàìåí³: