omatów i szpiegów. Na jej terytorium napadały górskie pielona z Zagrosu; nękane głodem, schodziły w urodzajne doliny rabowały żywność. Listy z Mari i Szimszary opowiadają o wal-ich przeciw miastu Kabra i zdominowanym przez Hurytów pieleniu Turukku; terenem starć były okolice nad górnym biegiem Całego Zabu. Do Kabry rościło pretensje amoryckie królestwo sznuny w dorzeczu Dijali, przestrzegając jednak zawartego z A-nrią przymierza, ta ostatnia bowiem stanowiła pod koniec pano-ania Szamsziadada I najsilniejsze mocarstwo Wschodu Staro-rtnego.
Po śmierci Szamsziadada I w 1717 roku potęga asyryjska załatała się, odpadały kolejno ujarzmione siłą miasta i plemiona. rkrótce Zimrilim, syn Jahdunlima, króla Mari usuniętego z troił przez Asyryjczyków, odzyskał rodzinne miasto. Sytuacja poli-czna zmieniała się często, rozmaite koalicje
ścierały się ze sobą. pewnym liście z Mari czytamy: “Nie rna króla, który byłby łjsilmejszy.
Dziesięciu, piętnastu królów popiera Hammurapie- 41
go z Babilonu, tyluż Rimsina z Larsy, tyluż popiera Ibalpiela z-. Esznuny, tyluż Amutpiela z Katanum. Dwudziestu królów popie- ; ra Jarimłima z Jamhad". W końcu z walki o władzę w Mezopotamii wyszedł zwycięsko Hammurapi. W 31 roku panowania pokonał Rimsina z Larsy, najpoważniejszego przeciwnika na południu. W 32 roku zajął Esznunę, Subartu i przedgórza Zagrosu. Można wątpić w to, - iż zdecydowałby się na atak przeciw Subartu, nie pokonawszy uprzednio Asyrii, przypuszczalnie więc termin Subartu oznacza w kronice babilońskiej właśnie Asyrię. Według “asyryjskiej listy królów" Iszmedagan, syn Szamsziadada I, pa-
•nował 40 lat licząc od śmierci ojca. Zapewne był zmuszony zgodzić się na rolę namiestnika króla babilońskiego w dolinie Tygrysu i dzięki temu przetrwał na tronie.
W 33 roku panowania Hammurapi położył kres niezależności "Mari, a dwa lata później zniszczył to miasto. Prawdopodobnie dopiero po pokonaniu głównych rywali mógł przystąpić do uporządkowania prawa w swym rozległym państwie. W prologu do sławnego zbioru praw, zwanego kodeksem Hammurapiego i powstałego chyba w tym czasie, wymienia się Aszur i Niniwę wśród miast, w których ma być zapewniony kult miejscowych bogów.
Asyria stanowiła zatem w tym czasie część wielkiego państwa Hammurapiego. Na jej północnych i wschodnich rubieżach nadal buntowały się górskie plemiona i poszczególne miasta. W kronikach czytamy, że w 37 roku panowania Hammurapi, “wspomagany przez boga Mar duka pobił wojska z Turukkum, Kakmum i Subartu".
Pięć lat później Hammurapi umarł. Jego następcy nie potrafili przeciwdziałać tendencjom odśrodkowym, wkrótce też odpadła południowa Babilonia. Ze wschodu zaczęli napływać Kasyci, kolejny lud z gór Zagrosu, który niebawem miał przejąć władzę w Babilonii. Iszmedagan żył 9 lat dłużej niż Hammurapi. Po nim tron asyryjski objął Aszurdugul, “syn nikogo", jak określano uzurpatorów o niekrólewskim pochodzeniu. Później królowie w Aszur zmieniali się często, żaden z nich nie był wybitną indywidualnością. Jest rzeczą wątpliwą, aby rządzili jako suwerenni władcy; można przypuszczać, że byli namiestnikami królów państwa Mitanni, które tymczasem powstało w północno-zachodniej Mezopotamii. Opowiemy o nim w następnym rozdziale.
Tyle wiadomo o historii Asyrii w drugiej połowie XVIII i na początku XVII wieku, w stosunkowo krótkim okresie, który
42
poprzedzają i po którym następują luki w świadectwach pisanych. Dzięki dokumentom z Mari i z warstwy VII w Alalah można częściowo zrekonstruować dzieje innego państwa, w którym żyli Huryci, a mianowicie Jamhadu w północnej Syrii. Jego stolicą było Halab, dzisiaj Aleppo. To obecnie jedno z najpiękniejszych miast Lewantu ma długą i fascynującą historię. Niestety, miejscowa twierdza, z dawien dawna siedziba władców, była wielokrotnie niszczona i przebudowywana, stąd też szansę odnalezienia tam archiwów dokumentów klinowych są znikome.
Jamhad sprawował kontrolę nad częścią szlaku handlowego, który wiódł z Babilonii wzdłuż Eufratu do Emar i stąd na zachód, ku Morzu Śródziemnemu. Od połowy XVIII wieku państwo to obejmowało znaczny obszar i było najsilniejsza jednostką polityczną na zachód od Mari, później na zachód od Asyrii. Władzę w Halab sprawowała dynastia amorycka. Najstarsze znane wiadomości o Jamhad pochodzą z listów adresowanych do Jahdunlima, króla Mari. Później w korespondencji pojawia się nazwa “kraj Halab"; podobnie określa się Jamhad w tekstach hetyckich.
Pierwszym znanym z imienia królem Jamhadu był Sumuepuh, współczesny Jahdunlimowi z Mari.
Po nim panowali Jarimlin I i Hammurapi I. Ten ostatni wstąpił na tron jeszcze za czasów Zimrilima.
Imiona następnych władców przetrwały w dokumentach z Alalah (VII), zwłaszcza na pieczęciach.
Byli to kolejno: Abbael, syn Hammurapiego I, Jarimlin II, Nikmepa, Irkabtum, Jarimlim III i Hammurapi II.
Na podstawie korespondencji z Mari można sądzić, że Jamhad odgrywał istotną rolę w ówczesnych dziejach politycznych. Prawdopodobnie była to federacja miast-państw; wspomniany już list z