stosunków ci¹g³ych. Zgodnie z art. 385 § 3, wzorce umowne wydane w czasie
trwania stosunku prawnego o charakterze ci¹g³ym wi¹¿¹ drug¹ stronê, o ile zosta³y
zachowane te przes³anki zwi¹zania, które dotycz¹ odpowiednio danej kategorii
wzorca (a wiêc konsens normatywny b¹dŸ konsens zwyk³y). Nale¿y uznaæ, ¿e regu³a
ta dotyczy zarówno sytuacji, w której umowa zosta³a zawarta przy u¿yciu wzorca (i
dochodzi do jego modyfikacji), jak i wypadków wprowadzenia wzorca (po raz
pierwszy) w czasie trwania stosunku ci¹g³ego. Pomimo zachowania przes³anek
koniecznych do uznania, ¿e nast¹pi³ tzw. konsens normatywny, wzorzec umowny nie
bêdzie dla strony wi¹¿¹cy, jeœli wypowiedzia³a ona umowê w najbli¿szym terminie
wypowiedzenia.
Trafne jest spostrze¿enie, ¿e modyfikacja stosunku ci¹g³ego przy u¿yciu
wzorca umownego mo¿e w wypadku stosunków zawartych na czas oznaczony
wywo³ywaæ niekiedy w¹tpliwoœci, a dopuszczalnoœæ takiego zabiegu bêdzie
uzale¿niona od w³aœciwoœci tego stosunku (np. przy bankowych depozytach
terminowych mo¿liwoœæ taka wydaje siê wykluczona), zob. w tej kwestii C. ¯u³awska:
Komentarz do kodeksu cywilnego; Zob. te¿ uchw. SN z 26 XI 1991 r., III CZP
121/91, OSN 1992, nr 6, poz. 6.
Praktyka wskazuje na koniecznoœæ rygorystycznego respektowania regu³
zwi¹zanych z zachowaniem przes³anek, od których zale¿y zwi¹zanie drugiej strony
wzorcem umownym. Tendencja ta zas³uguje w pe³ni na aprobatê, poniewa¿ chroni
przed nadu¿yciami, które mog¹ pojawiaæ siê w wypadkach pos³ugiwania siê
wzorcami umownymi w obrocie.
Zob. uchw. SN (7) z 22 V 1991 r., III CZP 15/91, OSN 1992, nr 1, poz. 1, w
której odniesiono siê do kwestii zmiany regulaminu bankowego w trakcie trwania
umowy rachunku bankowego. Trafnie stwierdza siê, ¿e praktyka zmian wczeœniej
zawartych umów przez wywieszenie w lokalach bankowych regulaminów o nowej
zmienionej treœci musi byæ uznana za nieprawid³ow¹ i nie powoduj¹c¹ zamierzonych
skutków prawnych.
W przypadku sprzecznoœci pomiêdzy treœci¹ umowy a ogólnymi warunkami,
wzorem lub regulaminem, pierwszeñstwo maj¹ postanowienia umowy (art. 385' k.c.).
Przyjêta regu³a interpretacyjna ma zastosowanie zarówno do wzorców
kwalifikowanych, jak i niekwalifikowanych i wyraŸnie potwierdza kontraktowy
charakter wzorców.
Za³o¿eniem tego rozwi¹zania jest bowiem traktowanie wzorców i postanowieñ
umownych w tej samej p³aszczyŸnie i w³aœnie dlatego konieczna jest swoista regu³a
kolizyjna. Regu³a ta nie dotyczy natomiast wzorców z art. 384 k.c. (maj¹cych
charakter normatywny). Zgodnie jednak z wyra¿onym wczeœniej zapatrywaniem (co
do semiimperatywnego charakteru tych przepisów), równie¿ i w tym wypadku
postanowienia umowne korzystniejsze dla konsumenta bêd¹ mia³y pierwszeñstwo
przed treœci¹ wzorców umownych.
Praktyka masowego obrotu dowodzi, ¿e wzorce umowne mog¹ byæ wy-
korzystywane przez podmioty, które siê nimi pos³uguj¹, w sposób niezgodny z
interesami ich kontrahentów. Z regu³y wi¹¿e siê to z nadu¿ywaniem przez
profesjonaln¹ stronê umowy jej silniejszej pozycji w stosunku do nieprofesjonalisty -
konsumenta. Ustawodawca uregulowa³ w konsekwencji w art. 3852 § 1 k.c.
przypadki, gdy ogólne warunki, wzory lub regulaminy umów zastrzegaj¹ dla strony je
stosuj¹cej ra¿¹co nieuzasadnione korzyœci. Drugiej stronie przyznane zosta³o prawo
wyst¹pienia do s¹du z ¿¹daniem uznania ich za bezskuteczne. Z ¿¹daniem takim
strona uprawniona wyst¹piæ mo¿e w ci¹gu jednego miesi¹ca, licz¹c od dnia
wykonania umowy. Motyw ochrony strony s³abszej ujawnia siê wyraŸnie w regulacji
przewiduj¹cej, ¿e uprawnienie, o którym mowa, nie przys³uguje osobom, które
zawar³y umowê w zakresie prowadzonej dzia³alnoœci gospodarczej (art. 3852 § 2
k.c.).
Przyjête rozwi¹zanie kodeksowe w zamierzeniu mia³o byæ podstaw¹ do
dokonywania s¹dowej kontroli klauzul zawartych we wzorcach umownych poprzez
ocenê postanowieñ konkretnej umowy zawartej przy u¿yciu takiego wzorca.
Kilkuletnie ju¿ doœwiadczenia zwi¹zane ze stosowaniem tej regulacji wskazuj¹ na jej
ma³¹ skutecznoœæ, co powoduje wiele przyczyn, m.in. bardzo krótki termin zawity na
wyst¹pienie z ¿¹daniem uznania postanowienia za bezskuteczne, niezmiernie
ogólne i przez to nieprecyzyjne kryterium oceny, jakim jest sformu³owanie "ra¿¹co
nieuzasadnione korzyœci", wreszcie niejasne relacje istniej¹ce pomiêdzy sankcj¹
bezskutecznoœci przewidywan¹ w art. 3852 a regulacjami zawartymi w innych
przepisach, które mog¹ byæ w takich sytuacjach równie¿ brane pod uwagê (np. art.
3531 k.c. odwo³uj¹cy siê do zasad wspó³¿ycia spo³ecznego przy wyznaczaniu granic
dopuszczalnej treœci umowy; art. 388 - dotycz¹cy wyzysku; art. 58 - okreœlaj¹cy