Ta para maeska pertraktowaa na rne zreszt
sposoby z Bonzym, francuskim posem, za potem, kiedy nacis
wzburzonej szlachty wykluczy Kondeusza z walki o koron
z penomocnikiem palatyna neuburskiego i ksiciem lotaryskin
Naiwno i zapa tumu udaremniy subteln gr magnat\
19 czerwca 1669 roku zosta wybrany na krla Polski "Piast
Micha Winiowiecki, siostrzeniec pierwszego ma Marysieh
Sobieski, ktry ju i tak by mocno rozsierdzony wykluczenie!
Kondeusza, nie chcia si podda z pocztku decyzji narodu, r;
czy si jednak zdecydowa w obliczu stosunku si - 80 0(
szlachty i cz magnatw przeciwko kilku zaledwie tysice:
czepiajcej si paskich klamek pozostaej arystokracji - i z;
aprobowa to, co zaszo, w nadziei, e wkrtce da si to unii
wani.
Nowemu krlowi w krgu Sobieskiego nadano przezwisko "
singe".1 Przypomniano sobie tego uczonego, niezdarnego i nr
zgrabnego modzieca, ktry w Zamociu biega truchtem :
swoj pikn ciotk Mari Kazimier, cherubin, wygldajcy JE
obaskawiony szatan, pczowiek, pmczyzna, o zdronyc
skonnociach, po ktrym nie mona byo rozpozna ani dzie
1 mapa.
4 - Jan Sobieski
50
Rozdzia 3
nego, brutalnego, sprytnego ojca, ani pobonej, wielkodusznej
i nieznonie wprost nienagannej matki. Hetman koronny czu
z wielu przyczyn odraz do tego narzuconego mu przez nieroz-
sdek szlachty monarchy i pogardza nim. Przede wszystkim
dlatego, e uwaa t aosn figur za niezdoln do ochrony
,,ojczyzny i wiary witej", nastpnie, mia w pamici dawn
wrogo familijn midzy panami na kwi i Winiowieckimi,
ktra obecnie znowu rozgorzaa, a take z powodu urazy, e tak
niegodny rywal odnis zwycistwo nad nim, dotychczasowym
ulubiecem szlacheckiej nacji.
Hetman w kilka dni po elekcji opuci Warszaw, nie zapomi-
najc przekaza Bonzy'emu, e jeszcze teraz, wsplnie z Pra-
mowskim, Morsztynem i innymi przyjacimi, mog wynie na
tron Kondeusza, jeli tylko Francja udzieli pomocy. Ludwika XIV
rozgnieway bardzo sukcesy Winiowieckiego, zarazem jednak
odczu du rado, e nie powiodo si Marii Kazimierze. "Nie
mog wymaza z mej pamici sw, jakie ta kobieta powiedziaa
panu Courtois: Nie ma opactwa [dla brata Marysieki], nie ma
aski; nie ma podarunkw, po raz wtry nie ma aski. Dlatego
jestem zdecydowany, i to pewnie i ostatecznie, pozostawi ich,
Sobieskich, w tym upokorzeniu, w jakim si obecnie znajduj."
To byy plony siewu, ktry Astrea, tak wwczas nieostrona,
rozsiaa na paryskiej glebie. Nikt bezkarnie nie moe si way,
tym bardziej dawna poddana, butnie stawia warunkw krlowi-
-socu jak komu rwnemu sobie, nawet jeli jest kobiet. Oczy-
wicie nawet Ludwik XIV nie okaza si w postpowaniu tak
porywczy, jak gorcy by jego gniew. Kiedy wic brat Mary-
sieki przyby do Francji z notyfikacj objcia tronu przez Mi-
chaa I i wykorzysta okazj, by natychmiast podjudza prze-
ciwko temu wanie monarsze, rado ze zmartwienia Sobieskich
wkrtce si rozwiaa. Lionne, syn francuskiego ministra spraw
zagranicznych, ktry pojecha do Polski na koronacj Winio-
wieckiego, przywiz hetmanowi koronnemu order witego Du-
cha i dokument wasnorcznie napisany przez Ludwika, podwy-
szajcy roczn pensj tego cennego sprzymierzeca do 20 000
liwrw.
Rwnoczenie francuski delegat nawiza niezobowizujce roz-
mowy z przywdcami francuskiego stronnictwa w zwizku z wy-
borem innego krla; brano pod uwag hrabiego de St. Pau,
siostrzeca Kondeusza. Marysieka podczas swego ostatniego po-
bytu w Paryu zwrcia uwag na tego olniewajcego, modego
Na drodze do wadzy i sawy
kawalera i miaa mu duo mniej do zarzucenia ni Kondeuszow
ktry by protektorem jej kuzyna, wrogo do niej nastawioneg
hrabiego de Guitaut, i zdecydowanym przeciwnikiem jej ojc;
D'Arquien, wymieniony wyej brat Marii Kazimiery, omw
ca spraw z kandydatem do tronu i jego matk. Tak wic po
czas sejmu, na ktrym zosta ukoronowany Micha, 14 listopad
1669 roku, niezadowoleni magnaci uoyli list, w ktrym zape-w
niali Ludwika XIV o swej wiernoci i prosili o wyznaczenie frar
cuskiego kandydata do polskiej korony. Przy okazji Sobieski '
specjalnym pimie do Lionne'a potwierdzi ponownie swoj gotc
wo do wsppracy, jednak zada przy tym dowodw prz;
chylnoci dla nienasyconych d'Arquienw.
Gniew hetmana doszed do wrzenia, gdy dowiedzia si o bli;
kim maestwie krla Michaa I z arcyksiniczk. Jake t'
ta mapa, ten gupiec ("le sof") miaby polubi Habsburani-
i przez to w pewnej mierze stworzy sobie ochron przed detr<
nizacj? A w gbi serca tkwi cier, e wadca zapomnia o te
z ktr zwizek niegdy, jako zuboay, pozbawiony urzdu ksi;
e, tak sobie ceni, wwczas, kiedy Winiowieccy (i Zamoysc
na krtki czas pojednali si z Sobieskimi: o ksiniczce Ostro;
skiej, siostrzenicy wielkiego hetmana koronnego - z ni to prz'
ci chcia si eni. Wa obu tych rodw magnackich wzmog
si jak nigdy dotd. Miny ju czasy pozornie znonych stosu;
kw na dworze krlewskim, miny te dni w Krakowie, kiec
Marysieka jesieni 1669 roku wyprbowywaa na nowym kro
trwajcy wci jeszcze urok swych ask, ktrymi dawniej raczy
darzy go od czasu do czasu w Zamociu, i kiedy ze jzyki n
daway tej niewinnej kokieterii brzydkie znaczenie.
Dymitr Winiowiecki, stryj krla i "modszy" kolega awans
wanego na hetmana wielkiego koronnego Sobieskiego, rozp