Tanta, § 8a (C. 1, 17, 2, 8a).
155 Systematykę Digestów Justyniańskich zawiera „Verba iuris”, s.
169-189.
156 Np. ks. 50, tyt. 17: De diversis regulis iuris antiqui — „O
rozmaitych zasadach dawnego prawa”.
157 Digesta składają się z 9142 fragmentów. Stąd obrazowe porównanie tego dzieła do mozaiki ułożonej z licznych i drobnych elementów (P. Bonfante).
158 Spośród różnych sposobów cytowania Digestów, jakie istniały na przestrzeni dziejów, najbardziej rozpowszechnione były dwa. W XX w.
upowszechnił się tzw. filologiczny sposób cytowania, maksymalnie uproszczony i oszczędny. Po symbolu D. albo Dig. Następują kolejne cyfry arabskie, które oznaczają księgę, tytuł, fragment (czyli lex) i paragraf (pierwszy paragraf jest oznaczony zawsze jako pr. = principium albo proemium, tj. początek, dopiero następne mają numerację bieżącą; a zatem dopiero drugi zaczyna się od nr 1). Dawniejszy sposób cytowania, tzw. prawniczy, pochodzi z tych czasów, kiedy Digesta były prawem obowiązującym, a nagłówki, czyli rubryki tytułów były szeroko znane z pamięci. Tutaj cytowało się najpierw fragment, czyli lex, potem paragraf (pierwszy, oczywiście, jako pr.), symbol całości i w skróceniu (słowami) nagłówek, czyli rubrykę tytułu. Np.: fr. (albo:l. = lex) 2 § 3 Dig. de orig.
iuris. Dla mniej wprawnych w rozwiązywaniu skrótów dodawano ewentualnie w nawiasie oznaczenie księgi i numer tytułu, w danym przypadku: (I. 2). Ten sam tekst cytuje się obecnie tak: D. 1, 2, 2, 3.
Dalsze szczegóły u W. Osuchowskiego, s. 125.
7. Zachowane teksty. Spośród rękopisów
Digestów szczególne znaczenie ma szacowna
„Florentyna” (littera Florentina), jedyny egzemplarz niewiele tylko późniejszy od daty opracowania
samych Digestów (jeszcze VI lub początek VII w.),
świetnie zachowany, od 1406 r. we Florencji (stąd
nazwa)159. Inne rękopisy są późniejsze (XI w.) i nie
tak liczne jak rękopisy Instytucji. Drukiem
wydawano Digesta również bardzo wcześnie, od
końca XV w., wielokrotnie i w rozmaitych
postaciach: osobno i łącznie z innymi zbiorami
justyniańskimi, sam tekst i tekst z komentarzami,
w języku oryginału i w tłumaczeniach160.
§ 35. Kodeks
1. Opracowanie. Kodeks z 529 r. (Codex
vetus), od którego Justynian rozpoczął
porządkowanie systemu prawnego, wymagał
wkrótce rewizji, a w szczególności dostosowania
do wydanych po jego ogłoszeniu nowych
konstytucji, do Instytucji i Digestów. Po pięciu latach obowiązywania został uchylony, po czym
poszedł w zapomnienie. Jego tekst nie dochował
się do naszych czasów.
Pod nazwą Kodeksu Justyniana (Codex
Iustinianus) znane jest powszechnie jego drugie, uzupełnione i poprawione wydanie z r. 534161.
Prace redakcyjne wykonała w ciągu 534 r.
komisja, złożona z Tryboniana jako
przewodniczącego, profesora Doroteusa z Bejrutu
i trzech adwokatów162.
159 Ostatnio wydano faksymil „Florentyny: Justiniani augusti Pandectarum codex florentinus facsicivile reproduction..., ed. A. Corbino, B. Santalucia, Firenze, 1988.
160 Obecnie najbardziej rozpowszechnione wydanie samego tekstu w krytycznym opracowaniu T. Mommsena i P. Krügera w t. I, Corpus iuris civilis, Berlin 1954 (wyd. 16, począwszy od r. 1868). Prawdziwe curiosum stanowi komentarz do Digestów Ch. Fr. Glucka i następców w 63 tomach (Eriangen 1790-1896). Oryginał niemiecki został przełożony na język włoski i wzbogacony dalszymi komentarzami w latach 1888-1909. Istnieją XIX-wieczne tłumaczenia francuskie, niemieckie i współczesne tłumaczenie angielskie (The Digest of Justinian, t. 1-4, Mommsen-Kriiger-
Watson ed., Philadelphia 1985). Polski przekład postulowany już w epoce Królestwa Kongresowego oczekuje na powstanie.
161 Codex repetitae praelectionis, tzn. ,,ponowionego wyboru” (w odróżnieniu od Codex vetus z 529 r.), obowiązywał od 29 XII 534 r.
162 Codex vetus przygotowała dziesięcioosobowa komisja, złożona z 7 wysokich urzędników, dwóch adwokatów i jednego profesora (Teofil z Konstantynopola). Przy tej pracy wyróżnił się Trybonian jako przewodniczący.