Zbyt powoli reaguje na zmiany.
W tym miejscu można sformułować tezę, że obecny system kształcenia nauczycieli, realizowany przez uniwersytety i uczelnie pedagogiczne, nie zdaje egzaminu, że w istocie rzeczy przygotowuje on – jak to stwierdzono już kilkanaście lat temu, między innymi podczas interdyscyplinarnej konferencji poświęconej dyskusji nad „modelem wykształconego Polaka” – antynauczyciela4.
Jeśli chcemy mieć szkołę na miarę XXI wieku, to musimy wyjść z kryzysu nauczyciela i rozwiązać problem jego właściwego przygotowania. Wiele przesłanek dla koncepcji nowego nauczyciela jest zawartych w teoriach współczesnej myśli społecznej i antropolo-gicznej, głównie psychologicznej, socjologicznej, kulturologicznej i pedagogicznej, zaś punktem wyjścia do rozwiązań instytucjonalno-organizacyjnych i programowych może być wiele dotychczasowych doświadczeń innych krajów5.
Mając na względzie właściwego nauczyciela w nowoczesnej szkole rozważmy, jaki wi-
nien być jego wzorzec w oświacie społeczeństwa informacyjnego. Otóż wzorzec osobowo-
ściowy i zawodowy – uzyskać można nie tylko na podstawie uogólnionej wiedzy empi-
rycznej na temat działalności i cech aktualnie funkcjonującego nauczyciela, ale także – i to w znacznej mierze – z wiedzy wyprowadzonej z trafnego przewidywania nowych potrzeb i zadań edukacyjnych, z antycypacji elementów unowocześnionego i skonkretyzowanego wzorca pożądanego nauczyciela na dziś i na jutro; z twórczej, normatywnej myśli pedeutologicznej, opartej nie na wolnym wizjonerstwie, ale na poznawczym odzwierciedleniu głównych trendów i tendencji społeczno-kulturowych i oświatowych przemian w kraju i na świecie, oraz na umiejętności przewidywania przyszłych wymogów i uwarunkowań procesów edukacyjnych.
Nie ma potrzeby wdawać się w szczegółowe roztrząsanie rzeczy oczywistej, a miano-
wicie tego, że twórczość normatywna i projektująca jest atrybutywną właściwością wszelkiej integralnie pojętej myśli edukacyjnej, przynależy ona do niej w sposób naturalny; konstruowanie normatywne ideału wychowawczego było i będzie w tej dziedzinie działaniem naturalnym, korygowanie tego ideału – stosowanie do zmiennej rzeczywistości społeczno-
-cywilizacyjnej i kulturowej – jest zabiegiem nie tylko uprawnionym ale wręcz koniecznym.
4 Por.: Model wykształconego Polaka, praca pod red. B. Suchodolskiego. Warszawa 1980.
5 Por. R. Pachociński: Edukacja nauczycieli w krajach Unii Europejskiej. Wyd. IBE. Warszawa 1994.
270
NAUCZYCIEL W OKRESIE WSPÓŁCZESNYCH WYZWAŃ EDUKACYJNYCH
Nasuwa się też pytanie, jakie miejsce we współczesnym modelu osobowym zajmować
powinny te elementy wzorca osobowego nauczyciela, które z takim naciskiem i z taką sugestywnością podnosiła pedeutologia tradycyjna, to znaczy określone cechy i właściwo-
ści osobowościowe, zalety moralne, predyspozycje psychiczne itp. ; jak określić rolę tak zwanego talentu pedagogicznego w tym modelu, na który tak duży nacisk kładli w swej twórczości S. Szuman, M. Kreutz, S. Baley, Z. Mysłakowski i inni. Odpowiadając wstępnie na to pytanie stwierdzić można, że znaczenie osobowości nauczyciela wychowawcy nie tylko nie osłabło we współczesnych procesach edukacyjnych, ale wręcz przeciwnie –
umocniło się i ciągle się wzmacnia.
Przechodząc do konkluzji i niektórych wniosków praktycznych, trzeba wyraźnie zaznaczyć, że od odpowiedniego usytuowania zarówno we współczesnej teorii, jak i praktyce kształcenia nauczyciela tego właśnie osobowego aspektu profesji nauczycielskiej uzależ-
niona jest możliwość pracy nowoczesnej szkoły.
O jakie więc unowocześnienie systemu kształcenia nauczyciela chodzi?
Odpowiedź na to pytanie wymaga oczywiście wielu badań i dyskusji, analizy dotych-
czasowych pozytywnych, jak i negatywnych doświadczeń, rozważań specjalistów i czynnych nauczycieli, które uwzględniłyby zarówno teoretyczne, jak i praktyczne, w tym także ekonomiczne możliwości tego procesu. Sądzę, że takim punktem i zarazem oparcia dla koncepcji kształcenia nauczycieli może być przyjęte założenie połączone z dorobkiem nowoczesnej myśli pedagogicznej, psychologicznej i społecznej roli nauczyciela w XXI wieku.
Szkoła przyszłości musi pomóc uczniom w krytycznym postrzeganiu rzeczywistości,