Czu³ki samic s¹ ikrótikie i krêpe. Silnie ³opatkowato rozszerzony cz³on nasadowy
ostatniej pary odnó¿y tu³owiowych s³u¿y do zagrzebywania siê w osadach dennych. P³ytka ogonowa jest do po³owy d³ugoœci
rozszczepiona. P. ¿yj¹ na dnie zbiorników wodnych, podp³ywaj¹c noc¹, szczególnie w okresie
pop³ywka
250
Pontoporeja czarnooka (Pontoporem affinis)
godowym, ku powierzchni wody. Obejmuj¹ nieliczne gatunki, rozmieszczane g³ównie w ch³odnych morzach pó³nocnej pó³kuli.
Niektóre gatunki zasiedlaj¹ równie¿ wody s³odkie, a zw³aszcza silnie wyœledzone obszary ujœciowe wielkich rzek syberyjskich.
W Ba³tyku ¿yj¹ 2 gatunki p. Maj¹ one powa¿ne znaczenie gospodarcze jako pokarm ryb. [L.2.]
pop³ywka (Cymbulia) — rodzaj miêczaków z rzêdu ->-skrzyd³o-nogich. Cech¹ szczególn¹ tego rodzaju jest wytwarzanie wtórnej
muszli (w³aœciwa muszla zostaje odrzucona we wczesnym stadium rozwoju) z substancji zbli¿onej do chrz¹stki. Podobnie do
innych przedstawicieli skrzyd³onogich p. ¿yj¹ w planktonie mórz, wios³uj¹c 2 p³atowatymi wyrostkami nogi. Zamieszkuj¹ morza
strefy tropikalnej oraz subtropikalnej. [T.U.]
porani¹ (Porani¹) — rodzaj szkar³upni z rzêdu -*tarczo-gwiazd. Obejmuje gatunki o œrednicy do 20 cm, maj¹ce kszta³t zbli¿ony
do piêciok¹ta, z krótkimi, prawie trójk¹tnymi ramionami. P. znane s¹ z ch³odnych wód pó³nocnego Atlantyku. [L.¯.]
porcelanki (Cypraeidae) — rodzina miêczaków z rzêdu ->je-dnoprzedsionkowców odznaczaj¹ca siê wielk¹ jednolitoœci¹
kszta³tu i ró¿norodnoœci¹ barwy. Muszle p. maj¹ d³ugoœæ l—10 cm i kszta³t elipsoidy lekko sp³aszczonej od spodu. Skrêty
muszli s¹ ca³kowicie otoczone praez ostatni skrêt i przez to niewidoczne od zewn¹trz. Od do³u przez ca³¹ d³ugoœæ muszli ci¹gnie
siê szczelinowaty otwór, którego brzegi mog¹ byæ lekko karbowane i podkreœlone odmienn¹ barw¹. Powierzchnia muszli jest
g³adka i lœni¹ca, jakby pokryta emali¹. Na ¿ywym œlimaku muszlê widaæ tylko czêœciowo, gdy¿ 2 boków okrywaj¹ j¹ fa³dy
p³aszcza. Ponad 150 gatunków p. zamieszkuje wszystkie pe³nos³one morza œwiata. Najliczniejsze s¹ w tropikalnych regionach
Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego. ¯yj¹ na nieg³êbokim dnie. S¹ wszystko¿erne. ¯ywi¹ siê wodorostami, g¹bkami, ukwia³ami i
mniejszymi skorupiakami. Oryginalne piêkno muszli p. spowodowa³o, ¿e od niepamiêtnych czasów by³y one awi¹za-ne z kultur¹
ludzk¹ na dziesi¹tki sposobów. U¿ywano ich do ozdoby strojów, sprzêtów, instrumentów muzycznych, przedmiotów
obrzêdowych itd. Nawet nasi górale nosz¹ wokó³ kapeluszy nanizane muszle monetki, czyli k a u r i (Cy-praea moneta). Du¿e i
piêkne gatunki p. by³y nieraz odznak¹ godnoœci kap³añskiej, wodzowskiej Itp. 2 gatunki, mianowicie kauri i p. pierœcie-niowata
{Cypraea annulus), by³y do koñca XIX w. powszechnie u¿ywane w wielu krajach Afryki jako drobna moneta (np; w Sudanie za
jedn¹ kauri mo¿na by³o wówczas kupiæ garœæ fasoli, czarkê wody albo l cebulê; na pó³noc od Kamerunu jajko kurze kosztowa³o 8,
kura 30—150, a skóra lwa 4000 —8000 kauri). S³awne mapy
251
portunik
Muszla porcelanki z rodzaju Cy praea
morskie ¿eglarzy polinezyj-skich by³y sporz¹dzane z mat, na których muszelki p. oznacza³y po³o¿enie wysp. Ludom z krêgu
kultury œródziemnomorskiej dolna strona muszli p. przypomina³a kobiece zewnêtrzne narz¹dy p³ciowe, st¹d poœwiêcano je bogini
mi³oœci i u¿ywano jako amuletów przeciw bezp³odnoœci, chorobom kobiecym i nieodwzajemnionej mi³oœci. Tego rodzaju praktyki
magiczne przetrwa³y a¿ do dzisiaj w niektórych okolicach po³udniowych W³och. Nawet nazwa najpospolitszego rodzaju Cypraea
wywodzi siê od Pani Cypryjskiej, co by³o jednym z przydomków Afrodyty (Wenus). Wbrew pozorom nazwa p. nie wywodzi
siê od porcelany, lecz wrêcz przeciwnie — porcelana zawdziêcza nazwê muszlom tych œlimaków. Kiedy mianowicie Marco
Polo przywióz³ ze swej podró¿y do Chin pierwsze w Europie naczynia porcelanowe, ich g³adka, lœni¹ca powierzchnia nasunê³a
skojarzenie z muszlami œlimaków, zwanych po w³osku porcelletta lub por-ccilana. Przez d³ugie lata pokutowa³o nawet
przekonanie, ¿e Chiñczycy wytwarzaj¹ te piêkne naczynia z pokruszonych muszli p. Muszle te s¹ zbierane powszechnie;
przeciêtny turysta poszukuje mo¿liwie du¿ej i ³adnej kolorowej pami¹tki znad morza, natomiast rasowy kolekcjoner, podobnie
jak filatelista, nie przywi¹zuje wiêkszej wagi do urody muszli, lecz stara siê gromadziæ przede wszystkim kompletne serie,
poszukuj¹c do nich gatunków rzadkich, które wobec tego osi¹gaj¹ na rynku wysokie ceny. [T.U.I
porpita (PorpŸta) — rodzaj jamoch³onów z rzêdu ->-rurko-p³awów. Pieñ kolonii nale¿¹cych tu gatunków jest silnie skrócony,
stanowi¹c tratwowa-t¹ tarczê, któr¹ otacza blisko 100 pierœcieniowatych pêcherzy z gazem. Kolonia ma œrednicê oko³o 5 cm.
Porusza siê biernie dziêki pr¹dom wodnym, falowaniu i wiatrowi. P. zamieszkuj¹ Atlantyk, Morze Œródziemne oraz Ocean In-
dyjski. [Z.S.1
portunik, w³osiennik (Portunus)
— rodzaj stawonogów z sekcji
-^krabów. Obejmuje gatunki o g³owotu³owiu do 7 cm d³ugoœci, z przodu zaokr¹glonym, z 5 bocznymi z¹bkami. Maj¹ one
szczypce masywne, lewe i
Portunik europejsKI (Portunus puber)
poskoez krasny
252
prawe prawie sobie równe. S¹ œwietnymi p³ywakami, wios³uj¹ listkowato sp³aszczon¹ ostatni¹ par¹ odnó¿y. P. obejmuje liczne gatunki
rozprzestrzenione we wszystkich pe³-nos³onych morzach strefy u-miarkowanej, subtropikalnej i tropikalnej. Wystêpuj¹ one na p³ytkim
dnie do g³êbokoœci 50 m, rzadziej do 200 m. Niektóre gatunki, szczególnie 2 rejonu tropikalnego Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku, maj¹
znaczenie u¿ytkowe. G³ównie po³awiany jest p. gazami (Portunus trttubercuiotus) w iloœci ponad 20 000 ton rocznie. (Tabl. XIII).
[L.2.]
poskoez krasny (Eresus niger) — gatunek stawonoga z rodziny Eresidae, z podrzêdu —rpa-j¹ków wy¿szych. D³ugoœæ jego cia³a
'dochodzi do l •cm. Samice s¹ niepozorne, szarobruna-tno ubarwione. Samce nale¿¹ do najpiêkniejszych naszych paj¹ków i niew¹tpliwie
do naj³adniejszych krajowych zwierz¹t bezkrêgowych w ogóle. Odw³ok ich pokryty jest aksamitnym, czerwonym "futerkiem" (o