Niesamodzielnymi urzeczywistnianymi normami byyby, w szczeglnoci, normy zwizane z wykonywaniem zada publicznych. Ich nierealizacja mogaby by wprawdzie sankcjonowana w okrelony sposb, ale nie mogaby ona powodowa wadliwoci dziaa, ktre naleaoby podj na podstawie tych zada.
NORMATYWNY CHARAKTER KONSTYTUCJI
Zasada nadrzdnoci postanowie konstytucji nad wszystkimi pozostaymi przepisami obowizujcymi w pastwie jest wytworem amerykaskiej myli i praktyki politycznej XVII i XVIII w. Mimo e idea ta nie zostaa odzwierciedlona w Konstytucji Stanw Zjednoczonych z 1787 r., to porednio wyrazi j obowizujcy do dnia dzisiejszego jej art. 6 ust. 2. Wedug niego, niniejszy akt jako najwysze prawo kraju (...) jest wicy dla wszystkich sdziw (...) nawet gdyby konstytucje albo ustawy stanowe zawieray postanowienia odmienne". Przepis ten pozostaby prawdopodobnie martw liter, gdyby Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych jeszcze pod koniec XVIII w. nie zacz nawizywa w swoich orzeczeniach do przepisw konstytucji. Na przykad, w 1795 r. organ ten stwierdzi, e konstytucja jest okrelonym i trwaym aktem wyraajcym wol ludu (...) jest ponad wadz ustawodawcz". Pniejszy rozwj w tym kraju kontroli konstytucyjnoci ustaw przez poszczeglne sdy powszechne oraz Sd Najwyszy by jedynie wycigniciem wnioskw z jego dotychczasowej historii oraz z postanowie konstytucji".
Uytek, jaki uczynia najwysza instancja amerykaskiego wymiaru sprawiedliwoci z przyznanego sobie prawa do ustalania jego zgodnoci z konstytucj, moe budzi podziw, a nawet pewien niepokj. Ze skromnych, niewiele mwicych postanowie amerykaskiej ustawy zasadniczej Sd Najwyszy wydoby zasady i normy bdce wspczenie kanonami wszelkiej dziaalnoci sdowniczej ^ na caym wiecie n. Najwaniejszym jego wkadem w interesujcym nas zakresie byo ugruntowanie moliwoci rozpatrywania kadej spornej kwestii przez pryzmat norm konstytucyjnych, nawet tych najbardziej lakonicznych. Bez tej miaoci
" Wspomn tutaj dwie polskie klasyczne" monografie na ten temat: L. Garlicki, Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych Ameryki. Konstytucja-Polityka-Prawa Obywatelskie, Wrocaw-Warszawa-Kra-kw-Gdask-d 1982 oraz W. Szyszkowski, Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych, Warszawa 1969.
12 Do wspomnie tutaj trzy sowa V i XIV poprawki do Konstytucji USA: prawidowy wymiar sprawiedliwoci. Por. K. Poklewski-Kozie, Due process of law, w: W. Sokolewicz, Instytucje i doktryny prawno-polityczne Stanw Zjednoczonych Ameryki (Zagadnienia wybrane), Wrocaw-War-szawa-Krakw-Gdask 1974, s. 389 i n. Warto doda, e K. Poklewski-Kozie proponuje polskie tumaczenie tej formuy jako reguy gwarantujce praworzdno". Propozycja autora nie znalaza szerszego uznania doktryny. Wspczenie robi karier przejte z orzecznictwa Strasburskiego Trybunau Prawa Czowieka okrelenie prawo do bezstronnego (uczciwego) procesu". Nie trzeba podkrela, jaki wpyw na orzecznictwo tego europejskiego Trybunau ma ta i inne koncepcje rozwijane przez Sd Najwyszy USA.
49
w wykadni skpych przepisw amerykaskiej ustawy zasadniczej, jej postanowienia zdane byyby na ich dookrelanie w innych aktach. Przeamanie dominacji przepisw szczegowych nad oglnymi nie oznacza zapoznania tych pierwszych. S one w dalszym cigu potrzebne. Ich istnienie byoby jedynie warunkowe -zalene od ich zgodnoci z norm wyszego rzdu - w ostatecznoci, z konstytucj. Obowizywayby one jedynie dopty, dopki nie zostayby zakwestionowane w sformalizowanym postpowaniu sdowym.
W Europie wielkim przeomem w zapewnieniu normatywnej wartoci konstytucji byo uchwalenie w 1949 r. tzw. boskiej Ustawy Zasadniczej. Ju w pierwszym artykule (ust. 3) stwierdzia ona, i dalej wymienione prawa zasadnicze wi ustawodawstwo, administracj i wymiar sprawiedliwoci jako prawo bezporednio obowizujce". Mimo e w ust. 3 art. 20 parlament zosta zwizany jedynie porzdkiem konstytucyjnym", wymienione postanowienia byy kamieniami milowymi w konkretyzacji idei nadrzdnoci konstytucji nad wszelkimi innymi aktami prawotwrczymi w pastwie. Rwnie w tym kraju praktyka stosowania przytoczonych postanowie konstytucyjnych pocigna za sob doniose zmiany. Take niemiecki Trybuna Konstytucyjny zauway, e prawo konstytucyjne nie skada si wycznie z przepisw ustawy zasadniczej, ale take z pewnych podstawowych zaoe i przewodnich idei, mimo braku ich skonkretyzowania w poszczeglnych artykuach Ustawy Zasadniczej. Tak zasad bya (i jest), na przykad zasada pastwa prawnego. Co wicej, niemiecki Trybuna Konstytucyjny wywodzi (i wywodzi) z tej zasady dalsze konsekwencje, jak moliwo stosowania Ustawy Zasadniczej w stosunkach midzy osobami prywatnymi czy ochrony mniejszoci '3.
Mimo wielkiego postpu, ktry w zakresie zapewnienia bezporedniego obowizywania niemieckiej konstytucji wniosa teoria i praktyka ustrojowa tego kraju, naley zauway, e wspczenie o wiele dalej posuna si w tej dziedzinie Konstytucja Portugalii z 1976 r.14 Jej niemal wzorcowy artyku trzeci gosi, e wadza najwysza naley do ludu, ktry sprawuje j w formach przewidzianych w konstytucji"; pastwo jest podporzdkowane konstytucji"; wano (...) aktw pastwa (...) zaley od ich zgodnoci z konstytucj". T ogln zasad podkrela dodatkowo art. 226 ust. 2 portugalskiej ustawy zasadniczej. Wedug niego administracja publiczna winna si kierowa przy wykonywaniu kompetencji nale-
13 Z omawianego punktu widzenia korzystnie wypada niemiecki Trybuna Konstytucyjny, nawet w stosunku do amerykaskiego Sdu Najwyszego. Por. obszern monografi D.P. Kommers, The Constitutional Jurisprudence ofthe Federal Republic of Germany, Durham-Londyn 1997. Ju dawno zauwaono, i niemieckie Rechtsstaat jest pojciem szerszym ni anglosaskie Rule of Law. Obejmuje ono zwaszcza tzw. spoeczne (socjalne) pastwo prawa. W zwizku z tym, niektrzy niemieccy autorzy stawiaj na jednej paszczynie prawa polityczne oraz prawa spoeczno-gospodarcze. Por. E. Denninger i inni (red.), Kommentar zum Grundgesetz fiir die Bundesrepublik Deutschland, Neuwied 1984, t. 1, s. 1101-^.
14 Por. czsto powoywan w literaturze przedmiotu ksik JJ. Gomesa Canotilho, Constituicao dirigente e vinculacao do legislador. Contributo para a compreensao das normas constitucionais programaticas, Coimbra 1994. Na zakoczenie autor przedstawia jedenacie tez. W jednej z nich, J.J. Gomes Canotilho podkrela m.in., e jest niedopuszczalna jakakolwiek prba redukcji konstytucji do zwykego korzystania z [jej - przyp. K.C.] poj przez ustawodawc".
50