35 Z nowszych prac po[wiconych omówieniu (i interpretacji) zasad materializmu historycznego wymienimy: Materializm historyczny (pod red 

Każdy jest innym i nikt sobą samym.

F.W. Konstantinowa) wyd. polskie, Warszawa 1956; J. Hochfeld Studia o marksistowskiej teorii spoBeczeDstwa, Warszawa 1963; O. Lange Ekonomia poli-
143
na ogóB tymi samymi pojciami wiele elementów dyskusyjnych. Dotycz one tak|e samego okre[lenia miejsca materializmu w systemie nauk oraz w marksizmie 7 1.
Nastpujcy schemat ujmuje zwizki wzajemne midzy dialektyk a materializmem historycznym:
Dialektyk materialistyczna
^ZL
Dialektyk materialistyczna (teoria rzeczywisto[ci)
S
Dialektyk materialistyczna
(metoda ujmowania rzeczywisto[ci)
~ZL
Materializm historyczny
Teoria materializmu historycznego
X
Metoda materializmu historycznego
Do stwierdzenia, |e rozwój spoBeczeDstwa ma charakter dialektyczny, doprowadziBo twórców materializmu historycznego zbadanie dotychczasowych dziejów spoBeczeDstwa ludzkiego. Wyraznie mówi o tym sformuBowania z Manifestu Komunistycznego, podsumowujcego etap formowania si materializmu historycznego. Dalszy etap bowiem to etap rozwijania opracowanych idei wyja[niajcych dzieje spoBeczeDstwa. Teoria rozwoju spoBeczeDstwa jako rozwoju dokonujcego si w toku [cierania si sprzeczno[ci uzyskaBa w ten sposób szerokie podstawy faktograficzne oraz zbiór generalizacji dotyczcych najró|niejszych spraw z zakresu dziejów ludzkich. Pozostawiajc do dalszych rozwa|aD sprawy bardziej szczegóBowe 37 zwrócimy tu uwag na najbardziej podstawowe przejawy sprzeczno[ci, stanowice zródBo autodynamizmu w historii, podniesione przez klasyków marksizmu. Aby unikn skojarzeD z rozwojem historycznym pojmowanym  automatycznie", a wic dokonujcym si niezale|nie od dziaBaD ludzkich, w odniesieniu do badania spoBeczeDstwa u|ywa bdziemy okre[lenia aktywizm marksowski. W odniesieniu do caBej rzeczywisto[ci (przyrodniczej i spoBecznej) mo|na, rzecz jasna, pozosta przy terminie  autodynamizm", wskazujcym |e caBy ów ukBad porusza si  samodzielnie". Rozwój spoBeczeDstwa poprzez sprzeczno[ci nie tylko nie pomija, lecz zakBada ksztaBtowanie obrazu dziejów przez samo spoBeczeDstwo. Rzecz jasna, dziaBalno[ ta przebiega mo|e jedynie w ramach okre[lonych warunków przyrodniczych, które nie s
tyczna t. I, rozdz. II (wyd. I, 1959); J. J. Wiatr Szkice o materializmie historycznym i socjologii, Warszawa 1962; A. Malewski Empiryczny sens materializmu historycznego, SF nr 2 1957, s. 58-81; por. te| analiz stosowania metody materializmu historycznego w pracach historycznych: A. Malewski, J. Topolski Metoda materializmu historycznego w pracach historyków polskich SF nr 6 1959; uwagi krytyczne w artykule J. Kancewicza: Metoda materializmu historycznego w pracach historyków polskich i jej krytycy  Z pola walki" nr 3 1960. Na materializm historyczny jako na platform integracji nauki wskazuje si w artykule: J. Topolski Integracyjny sens materializmu historycznego  Studia metodologiczne" z. 1 1965. O. Monter Die Philosophischen Grundlagen des historischen Materialismus  Saeculum" 1960, s. 1-26.
36 Wnikliw analiz tej kwestii zawiera praca J. Hochfelda Materializm historyczny a socjologia w: Studia o marksistowskiej teorii spoBeczeDstwa, Warszawa 1960, s. 11-80.
37 Dokonywane one bd poza tym przy u|yciu nieco innej terminologii.
144