Inna definicja podkreœla aspekt decyzji i ich skutków
— „dzia³ania polityczne to podejmowanie i realizacja decyzji politycznych
poprzez zorganizowane podmioty, wynikiem czego jest powstanie okreœlonych
faktów politycznych i kszta³towanie siê okreœlonych procesów politycznych"
(Chmaj, ¯migrodzki, 1996, s. 58). A. Bodnar (1985, s. 104-105) wskazuje na
trzy w³aœciwoœci dzia³añ politycznych: po pierwsze, „s¹ na ogó³ dzia³aniami
zbiorowymi"; po drugie, „podejmowane s¹ na ogó³ za poœrednictwem wyspe
cjalizowanych organizacji, a wiêc partii politycznych, organów pañstwa, gre
miów kierowniczych zwi¹zków zawodowych i innych organizacji spo³eczno-po-
litycznych", przy czym mog¹ mieæ charakter zgodny b¹dŸ niezgodny z istnie
j¹cymi regulacjami normatywnymi; po trzecie, „s¹ podejmowane w sytuacji
ujawniaj¹cych siê sprzecznoœci spo³ecznych i wystêpuj¹cymi w œlad za nimi
konfliktów". Zdaniem T. Uliñskiego (1991, s. 75), mo¿na mówiæ o trzech
kryteriach politycznoœci dzia³añ, i s¹ to: ,,a) zwi¹zek (genetyczny, funkcjonalny,
motywacyjny) z potrzebami i interesami okreœlonych wielkich grup spo³ecznych,
b) obiektywne uwik³anie w sprzecznoœci tych interesów oraz ich harmonizacjê,
c) ogólnospo³eczna donios³oœæ, polegaj¹ca w tym wypadku na przyczynianiu
siê do integracji i odtwarzania jednoœci spo³eczeñstwa". v1i•'?•
Uwzglêdniaj¹c niektóre przedstawione sugestie przyjmujê, i¿ dzia³anie polityczne stanowi foimê zachowañ politycznych, polegaj¹cych na racjonalnym, celowym i dowolnym postêpowaniu podmiotu realizuj¹cego swoje potrzeby, interesy i wartoœci — w warunkach zgodnoœci i/lub spizecznoœci, wspó³pracy i/lub konfliktu z innymi podmiotami — zwi¹zane bezpoœrednio i/lub poœrednio Z w³adz¹ polityczn¹. Tak wiêc ogólnym —jakby konsumuj¹cym istotê polityki
— celem dzia³añ politycznych jest sprawowanie w³adzy politycznej b¹dŸ te¿
wywieranie wp³ywu na proces podejmowania decyzji w³adczych.
Warto wzi¹æ pod uwagê jeszcze jedn¹ kwestiê zwi¹zan¹ z omawianym pojêciem. W literaturze przedmiotu wystêpuje rozró¿nienie zachowañ (dzia³añ) politycznych i zachowañ (dzia³añ) donios³ych politycznie (zob. Klementewicz, 1988, s. 165-166). Sens pierwszego pojêcia przedstawi³em wczeœniej. Z kolei zachowaniami donios³ymi politycznie s¹ takie dzia³ania spo³eczne, które zachodz¹ w sferach: ekonomicznej, kulturowej i socjalnej, a których przebieg oraz skutki „wchodz¹" w sferê polityki i sk³aniaj¹ podmioty polityki do pewnych reakcji. Reakcje takie maj¹ miejsce niezale¿nie od tego, czy by³o to zaplanowan¹ intencj¹ dzia³aj¹cych podmiotów czy te¿ dzie³em przypadku. Wœród przyk³adów zachowañ — dzia³añ donios³ych politycznie znajd¹ siê np.: wywo³uj¹ce silne reakcje emocjonalne wypowiedzi publiczne osób, bêd¹cych moralnymi czy
Dzia³ania polityczne. Teoria i praktyka
21
religijnymi autorytetami, na tematy polityczne b¹dŸ pozapolityczne; naruszenie przez osobê publiczn¹ wartoœci i wzorów zachowañ obyczajowych jakiejœ zbiorowoœci czy grupy spo³ecznej — mniejszoœci wyznaniowej, narodowoœciowej, seksualnej itp.; manifestacja szowinistycznych postaw podczas zawodów sportowych, w³¹cznie z fizyczn¹ agresj¹ wobec kibiców — obcokrajowców.
Elementy sk³adowe i rodzaje dzia³añ politycznych
?"?•0
Analiza dzia³ania politycznego wymaga przyjêcia pewnej specyfikacji jego
sk³adników. Jedno z mo¿liwych ujêæ zak³ada charakterystykê piêciu elementów
dzia³ania: podmiotu, celu, metod, œrodków i skutków. Do podmiotów dzia³añ
politycznych zaliczam zbiorowych i indywidualnych uczestników polityki, po
dejmuj¹cych „w sposób wzglêdnie trwa³y œwiadome, suwerenne i zaplanowane
dzia³ania", zwi¹zane z ich usytuowaniem w ekonomicznej, politycznej, socjalnej
i kulturowej strukturze spo³eczeñstwa (Sobkowiak, 1999, s. 414). S¹ nimi zatem
jednostki — np. liderzy ugrupowañ politycznych, przywódcy i funkcjonariusze
pañstwowi podejmuj¹cy decyzje polityczne, obywatele w roli wyborców, ludzie
zg³aszaj¹cy i dochodz¹cy swoich roszczeñ wobec organizacji i instytucji
politycznych, publicyœci polityczni oraz ró¿nego rodzaju zbiorowoœci i grupy
spo³eczne o formalnym i nieformalnym charakterze — np. partie polityczne,
zwi¹zki zawodowe, oœrodki decyzyjne organizacji politycznych czy te¿ ich
gremia kierownicze, poszczególne instytucje pañstwowe, takie jak parlament,
rz¹d, armia, prokuratura. ? h.i-r.??,??'?
Kolejnym sk³adnikiem dzia³ania politycznego s¹ cele. Okreœlam je jako antycypowane stany rzeczywistoœci b¹dŸ te¿ intencjonalne d¹¿enia, maj¹ce spowodowaæ zmiany obiektywnej sytuacji w kierunku zgodnym z oczekiwaniami (potrzebami, interesami i wartoœciami) podmiotów polityki. Cele te mog¹ projektowaæ konserwacjê, modernizacjê b¹dŸ zmianê aktualnego stanu rzeczy. W ka¿dym z tych przypadków dany podmiot d¹¿y do osi¹gniêcia szeroko rozumianych korzyœci materialnych i/lub niematerialnych, maj¹c do dyspozycji trzy ogólne mechanizmy: wspó³pracê, kompromis b¹dŸ te¿ walkê z innymi podmiotami polityki. I tak cele mog¹ projektowaæ zdobycie i utrzymanie w³adzy politycznej albo jej os³abienie i zniszczenie, kszta³towanie kultury politycznej, maksymalizacjê mobilizacji politycznej, zawarcie koalicji rz¹dz¹cej, promowanie okreœlonych wartoœci, strategii, osób itp.
Nastêpnym elementem analizy s¹ metody dzia³añ politycznych. Ich zbiór zawiera m.in. sposoby osi¹gania celów oparte na autorytecie, przymusie, walce, kompromisie, wspó³pracy, zgodnoœci lub niezgodnoœci z normami systemu politycznego, jawnoœci lub kamufla¿u, etycznoœci lub nieetycznoœci. Nie wchodz¹c w szczegó³ow¹ charakterystykê, bêd¹ to: bojkot, sabota¿, szykana, agresja
22
Leszek Sobkowiak