Malewskiego "O zastosowaniach teorii zachowania" (1964).
133
Celem terapii behawioralnej jest doprowadzenie do usuniêcia nieprawid³owych reakcji i nabycia reakcji prawid³owych - innymi s³owy -celem jest adaptacja do warunków spo³ecznych* W psychoterapii opartej na teorii uczenia siê mo¿na za Uurrayem wyró¿niæ dwie jej odmiany; zorientowan¹ biotropicznie i socjotropicznie. Reprezentantami psychoterapii zorientowanej biotropicznie aa Eysenok i Wolpe. Stosuj¹ oni indywidualn¹ terapiê opart¹ na warunkowaniu klasycznym; przyk³adem jest tu powszechnie znana metoda leczenia moczenia nocnego, tzw. metoda budzika (przeœcierad³o leczonego dziecka w³¹cza siê w obwód s³abego pr¹du. W tym samym obwodzie znajduje siê budzik. Zmoczone przeœcierad³o zamyka obwód pr¹du, co sprawia, ¿e budzik dzwoni. Dziecko budzone bezwzglêdnie zawsze podczas oddawania moczu - uozy siê samodzielnego budzenia, gdy tylko poczuje parcie na pêcherz). Psychoterapia o orientacji socjotropicznej stosowana indywidualnie lub grupowo wykorzystuje przede wszystkim technikê uczenia instrumentalnego, a tak¿e naœladownictwo spo³eczne. W procesie psychoterapii stosuje siê wzmocnienie ukierunkowane na motywacjê nabyt¹ o charakterze spo³ecznym, tak¹ jêk d¹¿enie do znaczenia, zyskania akceptacji, zdobycia osi¹gniêæ, itp. Pacjentowi okazuje siê zainteresowanie, zrozumienie, aprobatê, a pow. staj¹ce u niego ustosunkowania emocjonalne wykorzystuje siê do utrwalenia po¿¹danych sposobów zachowania w spo³eczeñstwie. Psychoterapiê opart¹ na wiedzy dotycz¹cej prawid³owoœci uczenia siê spo³ecznego proponuj¹ tacy badacze jak: Do11ard, Hiller, Bandura, Waltera, Mowrer, Murray.
Gdyby proces wychowania sprowadziæ wy³¹cznie do adaptacji i konsekwentnie stosowaæ zasady teorii uczenia siê - b³êdy powsta³e w procesie wychowania mog³yby byæ szybko korygowane przez zastosowanie którejœ odmiany terapii behawioralnej. Wychowalibyœmy wówczas byæ mo¿e sprawnie dzia³aj¹ce, ale bezwolne jednostki. Nie spo³eczeñstwo mrówek ani marionetek jest naszym Idea³em. Jak wiemy wychowanie to nie tylko adaptacja, ale mo¿e przede wszystkim twórcze kszta³towanie samego siebie w kontaktach z otoczeniem spo³ecznym. Zatem wspomaganie tak rozumianego wychowania musi polegaæ na stosowaniu innych rodzajów psychoterapii - takich w³aœnie, które polegaj¹ na pomaganiu pacjentowi w jego rozwoju poprzez zrozumienie przyczyny swoich trudnoœci w kontaktach 2 innymi, na podwy¿szeniu samooceny i samoakceptacji, na poprawieniu porozumiewania siê z innymi ludŸmi.
Zdaniem C. Rogersa, K. Jankowskiego, K. D¹browskiego - proces terapeutyczny trzeba prowadziæ zgodnie z kierunkiem rozwoju osobowoœci i pomagaæ pacjentowi w prze³amywaniu sztywnoœci, odtr¹caniu myœli, ¿e nale¿y byæ takim, jakim inni chcieliby go widzieæ. C. Rogers podkreœla
134
zw³aszcza, ¿e pacjent tnusi siê staraæ o uniezale¿nienie oceny samego siebie od prób dostosowywania siê do innych, od lêku przed kar¹ czy chêci¹ zdobycia nagrody. C. Rogers ma zaufanie do pozytywnego charakteru natury ludzkiej l s¹dzi, ¿e cierpienia pacjenta wynikaj¹ z faktu, ¿e b³êdnie siebie ocenia, a to prowadzi do zaburzenia porozumiewania siê z innymi. "Whateyer you arê is enough good to be it openly" (jakikolwiek jesteœ, jesteœ wystarczaj¹co dobry, aby byæ takim otwarcie) -mo¿na to jego zdanie uznaæ za motto charakterystyki stosunku psycho-terapeuty do pacjenta. Pacjent nie musi "zak³adaæ maski", udawaæ, ¿e jest lepszy ni¿ jest naprawdê. Zdaniem C. Rogersa wiele b³êdów pope³niaj¹ wychowawcy, zmuszaj¹c wychowanka do konformizmu, proponuj¹c stereotypy, nie podkreœlaj¹c procesu stawania siê. osobowoœci, a sugeruj¹c jej sta³oœæ i konkretnoœæ. Terapiê, któr¹ proponuje mo¿na prowadziæ z m³odzie¿¹. W pracy z m³odzie¿¹ s¹ stosowane równie¿ inne odmiany psychoterapii grupowej zorientowanej humanistycznie. S¹ to ró¿ne typy treningów interpersonalnych, poczynaj¹c od grup tak zwanych encoun-ter w stylu rogersowskim - niedyrektywnych, do takich, gdzie terapeuta lub terapeuci proponuj¹ ró¿ne æwiczenia. W pracy z dzieæmi najwa¿niejsze jest doprowadzenie do ustalenia doœæ wysokiego poziomu samoakceptacji i adekwatnej samooceny - zanim nieprawid³owoœci w tym wzglêdzie stan¹ siê tak du¿e, ¿e bêd¹ trudne lub niemo¿liwe do naprawienia. Wysoka samoakceptacja i adekwatna samoocena s¹ podstaw¹ prawid³owych kontaktów z ludŸmi oraz rozwoju potencjalnych mo¿liwoœci dziecka-pa-cjenta.
Nie bêdziemy przedstawiaæ wszystkich odmian psychoterapii. Jest to niemo¿liwe ze wzglêdu na szczup³e ramy objêtoœciowe skryptu. Chcemy tylko wskazaæ, ¿e w psychoterapii mo¿na wyró¿niæ dwa kierunki preferuj¹ce stosowanie ca³kowicie odmiennego podejœcia - zak³adaj¹cego, ¿e cz³owiek zdrowy psychicznie, to ten który zachowuje siê zgodnie z przyjêtymi normami - i drugie, ¿e cz³owiek zdrowy, to ten, który ca³e ¿ycie rozwija siê, cz³owiek autonomiczny, posiadaj¹cy adekwatn¹ samo-ocenê i wysoki poziom akceptacji siebie i innych, cz³owiek zdolny do bliskich kontaktów z innymi ludŸmi, do wspó³pracy z nimi, do dzia³añ altruistycznyoh, cz³owiek otwarty na nowe doœwiadczenia, które s¹ podstaw¹ jego nieustannego rozwoju i twórczej postawy do ¿ycia.
Pierwszy z tych kierunków zak³ada procedurê stosowan¹ w wychowaniu adaptacyjnym, a drugi - w wychowaniu kreacyjnym.
135
2, Klasa szkolna jako œrodowisko terapeutyczne. Klimat psychologiczny w klasie - warunkiem rozwoju poznawczego i spo³ecznego dziecka