Repertuar tradycyjnych gatunk�w prozatorskich wzbogaci� si� teraz o kaznodziejstwo. Nast�pi� szybki rozw�j poezji liturgicznej (hymn�w, trop�w, sekwencji, oficj�w rymowanych), uprawiano te� r�ne odmiany tematyczne i formalne dramatu liturgicznego, zwi�zanego z rytmem g��wnych �wi�t
Pi�miennictwo �redniowieczne w Polsce
ko�cielnych. W nurcie �wieckim istotn� rol� odgrywa�y dydaktyczne poematy �stanowe", a tak�e, by� mo�e, pie�ni o charakterze okoliczno�ciowym. Mimo oczywistej przewagi �aciny, j�zyk polski stopniowo zyskiwa� dla siebie miejsce w kr�gu kultury pisma. Druga po�owa XIII wieku przynios�a dalsze zapisy s��w oraz pierwsze odnotowania zda� polskich. W ko�cu tego stulecia powsta� � by� mo�e � przek�ad Psa�terza, a z XIV wieku zachowa�y si� ju� teksty dzie� wysokiej rangi artystycznej w postaci kopii (wcze�niej powsta�ych) arcydzie� j�zyka i stylu: tzw. Kaza� �wi�tokrzyskich oraz Psa�terza floria�skiego. Na wz�r �aci�skich utwor�w liturgicznych zacz�to uk�ada� �piewy ko�cielne w j�zyku narodowym. Pod koniec XIII wieku (datowanie jest � jak wiadomo � hipotetyczne) mia�o powsta� arcydzie�o s�owno-muzyczne: Bogurodzica. Zapewne od drugiej po�owy XIII wieku w powszechnym u�yciu by�y polskie modlitwy codzienne, spowied� powszechna i wierszowane dekalogi, a �wiadomo�� religijn� i wyobra�ni� wiernych stopniowo kszta�towa�y g�oszone po polsku kazania, cz�sto wzbogacane exemplami. Polska �wiecka tw�rczo�� oralna zyskiwa�a, jak si� wydaje, coraz szerszy zasi�g. Nie zachowane do dzi� teksty, kt�rych istnienie dokumentuj� jednak niezbicie �r�d�a ko�cielne, tworzy�y nurt �piewanej lub melorecytowanej poezji ludycznej. Parateat-ralne wyst�py jokulator�w i rozmaitych trup aktorskich coraz skuteczniej oddzia�ywa�y na masow� wra�liwo�� artystyczn�. Budz�ca �yw� krytyk� Ko�cio�a kultura karnawa�owa sprzyja�a powstawaniu pie�ni mi�osnych i swawolnych.
W okresie trzecim, przypadaj�cym g��wnie na wiek XV, w literaturze nast�pi�y istotne zmiany. Emancypacja j�zyka polskiego i jego stopniowa ekspansja na sfer� tekstu pisanego zaowocowa�y bogatym i zr�nicowanym dorobkiem w zakresie poezji i prozy. Pi�miennictwo �aci�skie rozwija�o si� nadal, zmieniaj�c sw�j charakter i staj�c si� z wolna, w drugiej po�owie stulecia, terenem penetracji nowych na gruncie polskim tendencji humanistycznych. Jednak�e okres jego wy��czno�ci w naszym kraju min�� bezpowrotnie, a literatura mia�a odt�d na d�ugo sta� si� dwuj�zyczna. P�ne �redniowiecze wyda�o par� wybitnych indywidualno�ci tw�rczych, nad kt�rymi zdecydowanie g�ruj�: W�adys�aw z Gielniowa � w dziedzinie poezji polskiej i �aci�skiej, oraz Jan D�ugosz, pisz�cy �aci�sk� proz� historyk wielkiego formatu; z wieloma innymi autorami zapoznamy si� w dalszym ci�gu.
W polskoj�zycznej tw�rczo�ci tego okresu dominowa�a tematyka religijna, a g��wn� jej form� by�a pie�� ko�cielna, podtrzymuj�ca struktury gatunkowe �aci�skiej poezji liturgicznej; ewolucja �piewu ko�cielnego w drugiej po�owie XV wieku zapocz�tkowa�a proces formowania si� zwrotkowych poemat�w epickich b�d� lirycznych o szczeg�lnym klimacie emocjonalnym, odpowiadaj�cym nowej duchowo�ci tego okresu. Zapisywano kr���ce w ustnym przekazie pie�ni o �wi�tych oraz utwory o �mierci i �yciu przysz�ym. Uderzaj�ca wydaje si� rzadko�� zachowanych �wieckich tekst�w poetyckich, chocia� wszystko zdaje si� wskazywa� na ich obecno�� w �wczesnej kulturze literackiej. W prozie du�� rol� odegra�y utwory o tematyce apokryficznej, eksponuj�ce zw�aszcza w�tki pasyjne i narodzeniowe, a obok nich � wcze�niej ju� uprawiane gatunki, jak �ywoty �wi�tych lub kazania. Polszczono �redniowieczne narracje europejskie: buduj�ce, pseudohistoryczne i b�aze�skie.
W tw�rczo�ci �aci�skiej wyra�nie zaznaczy�o si� wsp�istnienie dwu nurt�w: tradycyjnego, zwi�zanego g��wnie z formami poezji i prozy ko�cielnej oraz buduj�cej (pie�niami liturgicznymi, kazaniami, utworami hagiograficznymi, poematami stanowymi), i modernizuj�cego si� z wolna, g��wnie �wieckiego, zwi�zanego ze �rodowiskiem dworskim lub uniwersyteckirr, na ten drugi nurt sk�ada�y si�: poezja
39
Wst�p
polityczno-okoliczno�ciowa, panegiryczna, �akowska oraz proza oratorska, epi-stolograficzna, dziejopisarska, traktatowa i publicystyczna. To w�a�nie pisarstwo stosunkowo �atwo ulega�o wp�ywom humanistycznych wzor�w literackich i coraz cz�ciej �wiadomie odwo�ywa�o si� do modeli antycznych; tu wykszta�ci�y si� nie znane wcze�niej w Polsce struktury gatunkowe i stylistyczne.
