I dodaje: „Kryterium to, kiedy funkcjonariusze państwowi kierują się nim w publicznym rozumowaniu, a inni obywatele je wspierają, kształtuje formę fundamentalnych instytucji"136.
Idea wzajemności zajmuje ważne miejsce w pracy Amy Gutmann i Dennisa
Thompsona Democracy and Disagreement131. Rawls uważa jednak, że ich podejście w sposób istotny różni się od jego stanowiska - jest ogólne i moralne, a głoszona przez nich idea wzajemności okazuje się częścią rozległej doktryny.
Tymczasen on sam przedstawia tę ideę wyłącznie jako część rozumu publicznego, w sposób czysto polityczny. Rawls podkreśla też, że nie jest w kompetencji filozofa polityki wypowiadać się, skąd wywodzą się różne idee i wartości - np.
zasada wzajemności - choć wiadomo, że mają historyczne źródła.
Rawls odrzuca hipotezę niewidzialnej ręki, która egoistyczne działania jednostek splata we wspólną korzyść. Pojęcie „niewidzialnej ręki" pochodzi z traktatu ekonomicznego Adama Smitha Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, przeł. zespół, PWN, Warszawa 1954.
Smith był przekonany, że jednostkami dążącymi do zaspokojenia wyłącznie własnych interesów (chęci zysku) kieruje „ukryta siła", sprawiająca, że ich egoistyczne działania przyczyniają się do wzrostu ogólnego dobrobytu. W związku z tym państwo nie może hamować działalności gospodarczej jednostek, ponieważ stracą na tym wszyscy. Okazuje się jednak, że zasada niewidzialnej ręki nie działa zawsze i wszędzie, a dobro społeczne nie musi się maksymalizować, gdy każdy robi wyłącznie to, co leży w jego interesie. Bardzo często egoistyczne zachowania prowadzą do pogorszenia się sytuacji wszystkich - zob. klasyczny przykład z teorii gier znany pod nazwą dylemau więźnia w: S. Blackburn, Oksfordzki słownik filozoficzny, red. nauk. wyd. pol. J. Woleński, Książka i Wiedza, Warszawa 1997, s. 95-96.
1 3 5 Rawls, Prawo ludów, s. 196.
1 3 6 Tamże.
1 7 Zob. A. Gutmann, D. Thompson, Democracy and Disagreements, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1996, rozdz. 1 i 2.
118
wymieniają pogiąuy, uaiauz.aj4_ MC, ucuaiuj^ na IUIW m^j' ..>.t/ix-^j»tv;w. r _
bliczne kwestie polityczne. Model demokracji deliberatywnej Walzer nazywa
amerykańską odmianą niemieckiej teorii działania komunikacyjnego i idealnej
I rozmowy. Różnica między nimi polega, jego zdaniem, na tym, że wersja amerykańska funkcjonuje na niższym poziomie filozoficznego rozwoju i uzasadnienia147. Fakt ten sprawia, że jest ona bardziej dostępna dla przeciętnych obywateli. Zarazem jednak brak solidnej podstawy teoretycznej może, zdaniem Walzera, sprawić, że pojęcie deliberacji stanie się komunałem148. Demokracja deliberatywna jako teoria polityczna skupia się na praktycznej organizacji i prawdopodobnych wynikach normatywnie ograniczonej argumentacji publicznej. Zajmuje
| się wszystkimi formami politycznej działalności oraz sposobami dochodzenia do
porozumienia, które polegają na ustalaniu decyzji w trakcie racjonalnej dyskusji
prowadzonej przez równych sobie partnerów, z szacunkiem wsłuchujących się
w argumenty drugiej strony, rzetelnie oceniających dostępne dane, rozważających rozmaite możliwości, spierających się na temat istotnych wartości i wybierających najlepsze w danym momencie rozwiązanie lub najwłaściwszą osobę na urząd149. Rozum warunkowany jest wzajemnością, wzajemnym uznaniem swej
racjonalności, publicznym charakterem oraz odpowiedzialnością obywateli.
Modelem procesu deliberatywnego jest praca ławników i sędziów. Demokracja