West: Poza eksperyment laboratoryjny � plany eksperymentalne
oraz �uasi-eksperymentalne w otoczeniu naturalnym (przet�umaczy�
Marian Olejnik) 111
Ralf Schwarzer: Poczucie w�asnej skuteczno�ci w podejmowaniu i kontynuowa- ,
niu zachowa� zdrowotnych. Dotychczasowe podej�cie terapeutyczne
i nowy model (przet�umaczy� Jan �uczy�ski) 175
Aaron Antonovsky: Poczucie koherencji jako determinanta zdrowia
(przet�umaczy� Jan �uczy�ski) 206
Shelley E. Taylor: Rozw�j i perspektywy psychologii zdrowia
(przet�umaczy�a Dorota Gawlikowska) 232
Joseph D. Matarazzo: Testy i ocena psychologiczna w XXI wieku
(przet�umaczy� Marian Olejnik) 252
Bibliografia 279
j
rf
n�� tak�e do szerszego opracowania modelu salutogenezy, gdy� w 1995 roku zosta�a przet�umaczona ksi��ka tego autora Rozwik�anie tajemnicy zdrowia. Jak radzi� sobie ze stresem i nie zachorowa�, wydana przez Fundacj� IPN.
Przedostatni artyku� w zbiorze, praca Taylor Rozw�j i perspektywy psychologii zdrowia. Zadania stoj�ce przed dojrzewaj�c� dyscyplin� odbiega swoim charakterem od pozosta�ych. Powsta� on w oparciu o referat przedstawiony przez autork� w 1985 roku na dorocznym spotkaniu Ameryka�skiego Towarzystwa Psychologicznego, na zam�wienie 38 Sekcji Psychologii Zdrowia. Ju� sam fakt takiego wyr�nienia �wiadczy o pozycji Taylor w ameryka�skiej psychologii zdrowia; jest ona ponadto laureatk� wielu presti�owych nagr�d, w tym nagrody Ameryka�skiego Towarzystwa Psychologicznego za wybitne osi�gni�cia u progu kariery naukowej. Taylor jest entuzjastk� psychologii zdrowia i autork� jednego z pierwszych podr�cznik�w w tej dziedzinie wydanego w 1986 roku. Czytelnikowi polskiemu znana jest jako tw�rczyni koncepcji przystosowania do wydarze� zagra�aj�cych, tzw. teorii adaptacji poznawczej oraz z artyku�u Psychologia zdrowia. Nauka i praktyka, opublikowanego przez �Nowiny Psychologiczne"1.
Do prezentowanego zbioru wybrany zosta� jednak wcze�niejszy artyku�, opublikowany w 1987 roku, poniewa� w znacznej mierze koncentruje si� on na problemach zawodowych psychologii zdrowia � przygotowania do zawodu i jego wykonywania. I chocia� tekst osadzony jest w realiach ameryka�skich, wiele komentarzy i propozycji mo�e by� przydatnych dla czytelnika polskiego, zw�aszcza �e w naszej literaturze brakuje wypowiedzi na ten temat. Tekst opatrzony zosta� przypisami maj�cymi u�atwi� lektur� czytelnikowi nie znaj�cemu specyfiki pewnych rozwi�za� ameryka�skich. Potrzebny jest jeszcze komentarz na temat ameryka�skiego systemu szkolnictwa wy�szego. W systemie tym po 3-4 latach uzyskuje si� ni�szy stopie� uniwersytecki, tzw. ba-chelor's degree, kt�remu odpowiada licencjat wprowadzany obecnie na niekt�rych kierunkach w Polsce (nie dotyczy to psychologii). Nast�puje wtedy wyb�r dalszej �cie�ki kszta�cenia � na studiach magisterskich lub doktoranckich. Studia prowadz�ce do uzyskania stopnia doktora w zakresie psychologii s� licencjonowane przez Ameryka�skie Towarzy-
1 �Nowiny Psychologiczne" 1992, nr 1, s. 37-56.
17
stwo Psychologiczne i przewiduj� obok przygotowania dysertacji tak�e systematyczne szkolenie umiej�tno�ci zawodowych. Uzyskanie stopnia mo�liwe jest w wieku 25 lat, cho� zwykle nast�puje troch� p�niej, ale i tak w znacznie m�odszym wieku, ni� to ma miejsce w Polsce.
W �wietle tych wyja�nie� tocz�ca si� w Stanach dyskusja na temat tego, czy specjalizacja w zakresie psychologii zdrowia powinna odbywa� si� w trakcie studi�w dokoranckich, czy po uzyskaniu stopnia doktora, mo�e by� odniesiona do istniej�cych w naszym kraju, podobnych kontrowersji na temat miejsca przygotowania do zawodu w systemie kszta�cenia psycholog�w, kt�re nasili�y si� ostatnio w zwi�zku ze zmianami w szkolnictwie wy�szym i intensyfikacj� prac nad ustaw� o zawodzie psychologa. W naszym �rodowisku akademickim przewa�a pogl�d, �e kszta�cenie uniwersyteckie prowadz�ce do uzyskania magisterium z psychologii powinno mie� charakter teoretyczny i og�lny, a nabywanie umiej�tno�ci i uprawnie� zawodowych powinno nast�powa� w trybie studi�w i specjalizacji podyplomowych. Jednocze�nie rosn�ca liczba student�w psychologii podejmuje prac� w zawodzie ju� w trakcie studi�w. W�r�d studiuj�cych obserwuje si� wi�c zainteresowanie mo�liwie wczesnym nabywaniem umiej�tno�ci zawodowych, zainteresowanie rosn�ce m.in. w nast�pstwie rozwoju wieczorowych studi�w odp�atnych.
Je�li przyj��, �e ze wzgl�du na tryb kszta�cenia odpowiednikiem ameryka�skiego doktoratu jest u nas raczej stopie� magistra, ni� doktora, to stanowisko przewa�aj�ce w�r�d akademickich psycholog�w ameryka�skich, kt�rego zwolennikiem i wyrazicielem jest m.in. �ojciec" ameryka�skiej psychologii zdrowia Matarazzo, odpowiada postawie w�a�ciwej polskiemu �rodowisku, przewiduj�c uzyskiwanie specjalizacji w zakresie psychologii zdrowia po uzyskaniu doktoratu. Innego zdania jest autorka artyku�u Shelley E. Taylor, zwolenniczka honorowania umiej�tno�ci zawodowych nabywanych w trakcie studi�w doktoranckich i uznawania os�b po doktoracie za specjalist�w uprawnionych do pracy w charakterze psycholog�w zdrowia. Przedstawia r�ne argumenty przemawiaj�ce za takim rozwi�zaniem, m.in. potrzeby ekonomiczne i rodzinne m�odych absolwent�w oraz ryzyko rezygnacji przez utalentowanych kandydat�w z tej specjalizacji na rzecz innych, nie wymagaj�cych tak d�ugiego okresu zdobywania kwalifikacji.
Bliski czytelnikowi polskiemu jest r�wnie� w�tek dotycz�cy solidarno�ci i wsp�pracy w�r�d psycholog�w zdrowia oraz opieki nad adep-
18
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.