West: Poza eksperyment laboratoryjny plany eksperymentalne
oraz uasi-eksperymentalne w otoczeniu naturalnym (przetumaczy
Marian Olejnik) 111
Ralf Schwarzer: Poczucie wasnej skutecznoci w podejmowaniu i kontynuowa- ,
niu zachowa zdrowotnych. Dotychczasowe podejcie terapeutyczne
i nowy model (przetumaczy Jan uczyski) 175
Aaron Antonovsky: Poczucie koherencji jako determinanta zdrowia
(przetumaczy Jan uczyski) 206
Shelley E. Taylor: Rozwj i perspektywy psychologii zdrowia
(przetumaczya Dorota Gawlikowska) 232
Joseph D. Matarazzo: Testy i ocena psychologiczna w XXI wieku
(przetumaczy Marian Olejnik) 252
Bibliografia 279
j
rf
n take do szerszego opracowania modelu salutogenezy, gdy w 1995 roku zostaa przetumaczona ksika tego autora Rozwikanie tajemnicy zdrowia. Jak radzi sobie ze stresem i nie zachorowa, wydana przez Fundacj IPN.
Przedostatni artyku w zbiorze, praca Taylor Rozwj i perspektywy psychologii zdrowia. Zadania stojce przed dojrzewajc dyscyplin odbiega swoim charakterem od pozostaych. Powsta on w oparciu o referat przedstawiony przez autork w 1985 roku na dorocznym spotkaniu Amerykaskiego Towarzystwa Psychologicznego, na zamwienie 38 Sekcji Psychologii Zdrowia. Ju sam fakt takiego wyrnienia wiadczy o pozycji Taylor w amerykaskiej psychologii zdrowia; jest ona ponadto laureatk wielu prestiowych nagrd, w tym nagrody Amerykaskiego Towarzystwa Psychologicznego za wybitne osignicia u progu kariery naukowej. Taylor jest entuzjastk psychologii zdrowia i autork jednego z pierwszych podrcznikw w tej dziedzinie wydanego w 1986 roku. Czytelnikowi polskiemu znana jest jako twrczyni koncepcji przystosowania do wydarze zagraajcych, tzw. teorii adaptacji poznawczej oraz z artykuu Psychologia zdrowia. Nauka i praktyka, opublikowanego przez Nowiny Psychologiczne"1.
Do prezentowanego zbioru wybrany zosta jednak wczeniejszy artyku, opublikowany w 1987 roku, poniewa w znacznej mierze koncentruje si on na problemach zawodowych psychologii zdrowia przygotowania do zawodu i jego wykonywania. I chocia tekst osadzony jest w realiach amerykaskich, wiele komentarzy i propozycji moe by przydatnych dla czytelnika polskiego, zwaszcza e w naszej literaturze brakuje wypowiedzi na ten temat. Tekst opatrzony zosta przypisami majcymi uatwi lektur czytelnikowi nie znajcemu specyfiki pewnych rozwiza amerykaskich. Potrzebny jest jeszcze komentarz na temat amerykaskiego systemu szkolnictwa wyszego. W systemie tym po 3-4 latach uzyskuje si niszy stopie uniwersytecki, tzw. ba-chelor's degree, ktremu odpowiada licencjat wprowadzany obecnie na niektrych kierunkach w Polsce (nie dotyczy to psychologii). Nastpuje wtedy wybr dalszej cieki ksztacenia na studiach magisterskich lub doktoranckich. Studia prowadzce do uzyskania stopnia doktora w zakresie psychologii s licencjonowane przez Amerykaskie Towarzy-
1 Nowiny Psychologiczne" 1992, nr 1, s. 37-56.
17
stwo Psychologiczne i przewiduj obok przygotowania dysertacji take systematyczne szkolenie umiejtnoci zawodowych. Uzyskanie stopnia moliwe jest w wieku 25 lat, cho zwykle nastpuje troch pniej, ale i tak w znacznie modszym wieku, ni to ma miejsce w Polsce.
W wietle tych wyjanie toczca si w Stanach dyskusja na temat tego, czy specjalizacja w zakresie psychologii zdrowia powinna odbywa si w trakcie studiw dokoranckich, czy po uzyskaniu stopnia doktora, moe by odniesiona do istniejcych w naszym kraju, podobnych kontrowersji na temat miejsca przygotowania do zawodu w systemie ksztacenia psychologw, ktre nasiliy si ostatnio w zwizku ze zmianami w szkolnictwie wyszym i intensyfikacj prac nad ustaw o zawodzie psychologa. W naszym rodowisku akademickim przewaa pogld, e ksztacenie uniwersyteckie prowadzce do uzyskania magisterium z psychologii powinno mie charakter teoretyczny i oglny, a nabywanie umiejtnoci i uprawnie zawodowych powinno nastpowa w trybie studiw i specjalizacji podyplomowych. Jednoczenie rosnca liczba studentw psychologii podejmuje prac w zawodzie ju w trakcie studiw. Wrd studiujcych obserwuje si wic zainteresowanie moliwie wczesnym nabywaniem umiejtnoci zawodowych, zainteresowanie rosnce m.in. w nastpstwie rozwoju wieczorowych studiw odpatnych.
Jeli przyj, e ze wzgldu na tryb ksztacenia odpowiednikiem amerykaskiego doktoratu jest u nas raczej stopie magistra, ni doktora, to stanowisko przewaajce wrd akademickich psychologw amerykaskich, ktrego zwolennikiem i wyrazicielem jest m.in. ojciec" amerykaskiej psychologii zdrowia Matarazzo, odpowiada postawie waciwej polskiemu rodowisku, przewidujc uzyskiwanie specjalizacji w zakresie psychologii zdrowia po uzyskaniu doktoratu. Innego zdania jest autorka artykuu Shelley E. Taylor, zwolenniczka honorowania umiejtnoci zawodowych nabywanych w trakcie studiw doktoranckich i uznawania osb po doktoracie za specjalistw uprawnionych do pracy w charakterze psychologw zdrowia. Przedstawia rne argumenty przemawiajce za takim rozwizaniem, m.in. potrzeby ekonomiczne i rodzinne modych absolwentw oraz ryzyko rezygnacji przez utalentowanych kandydatw z tej specjalizacji na rzecz innych, nie wymagajcych tak dugiego okresu zdobywania kwalifikacji.
Bliski czytelnikowi polskiemu jest rwnie wtek dotyczcy solidarnoci i wsppracy wrd psychologw zdrowia oraz opieki nad adep-
18