Nie wyczerpuj¹ jednak sytuacji uzasadniaj¹cych zmianê warunków pracy lub p³acy. Poszukuj¹c odpowiedzi na pytanie, kiedy zmiana
2 Szerzej treœæ pojêcia "warunki pracy i p³acy" omawiam w artykule: Przedmiot wypowiedzenia zmieniaj¹cego, PiP 1983, z. 1.
104
warunków pracy lub p³acy jest uzasadniona, w orzecznictwie i doktrynie prawa pracy przyjmuje siê, ¿e zmiana taka jest uzasadniona wówczas, gdy wynika, ogólnie bior¹c, z rzeczywistych potrzeb pracodawcy i jest zgodna z zasadami wspó³¿ycia spo³ecznego.
W œwietle wskazanych kryteriów rzeczywiste potrzeby pracodawcy wynikaæ mog¹ z przyczyn le¿¹cych b¹dŸ po stronie pracodawcy, b¹dŸ po stronie pracownika. Za przyczyny le¿¹ce po stronie pracodawcy uznaje siê koniecznoœæ zmniejszenia stanu zatrudnienia w ca³ym zak³adzie pracy lub jego poszczególnych jednostkach organizacyjnych, które uzasadniaj¹ - obok dokonywanych z tego powodu zwolnieñ z pracy - przesuniêcie czêœci pracowników do innej pracy. Przyczyny takie mog¹ równie¿ wynikaæ z decyzji pracodawcy zmierzaj¹cych do unowoczeœnienia i zwiêkszenia efektywnoœci dzia³ania, wymagaj¹cych przesuniêcia czêœci pracowników do innej pracy.
Przyczynami le¿¹cymi po stronie pracownika mog¹ byæ zarówno przyczyny przez niego zawinione, jak i nie zawinione, lecz uniemo¿liwiaj¹ce dalsze zatrudnienie go na dotychczasowych warunkach. Orzecznictwo i doktryna za przyczynê zawinion¹ przez pracownika uznaj¹ przede wszystkim naruszenie obowi¹zków pracowniczych, które œwiadcz¹c o nagannej postawie pracownika, dezorganizuje proces pracy i nie da siê pogodziæ z pe³nion¹ przez pracownika funkcj¹ robocz¹. Za przyczyny takie uznaje siê równie¿ niewywi¹zywanie siê pracownika z powierzonych mu zadañ, ma³¹ wydajnoœæ pracy na powierzonym stanowisku itp. Przyczyny te nale¿y uznaæ za uzasadniaj¹ce zmianê dotychczasowych warunków pracy lub p³acy tylko wtedy, gdy s¹ tak powa¿ne lub odzwierciedlaj¹ taki stopieñ winy pracownika, ¿e uniemo¿liwiaj¹ dalsze zatrudnianie go na dotychczasowym stanowisku pracy bez szkody dla interesów pracodawcy.
Wypowiedzenie zmieniaj¹ce mog¹ uzasadniaæ równie¿ przyczyny nie zawinione przez pracownika, lecz le¿¹ce po jego stronie, takie jak: czêsta usprawiedliwiona absencja wywo³ana stanem zdrowia pracownika lub koniecznoœci¹ sprawowania opieki nad chorymi dzieæmi, przyczyny wynikaj¹ce z cech osobowych pracownika, jak: jego ma³a samodzielnoœæ, brak zdolnoœci organizacyjnych, brak umiejêtnoœci kierowniczych, a tak¿e takie przyczyny jak: ograniczone mo¿liwoœci podnoszenia kwalifikacji, ubytek si³ fizycznych po przebytej chorobie. Przyczyny te - nie dyskwalifikuj¹c pracownika - uniemo¿liwiaj¹ mu jednak nale¿yte wywi¹zywanie siê z powierzonych zadañ, powoduj¹c znaczne trudnoœci w prawid³owym funkcjonowaniu okreœlonego odcinka pracy zak³adu lub uniemo¿liwiaj¹ w ogóle wykonywanie dotychczasowej pracy. Stanowi¹ wiêc dostateczn¹ przes³ankê uzasadniaj¹c¹ zmianê dotychczasowych warunków pracy lub p³acy.
Wypowiedzenie zmieniaj¹ce winno byæ dokonane w formie pisemnej, a niezachowanie tej formy powoduje niewa¿noœæ z³o¿onego oœwiadczenia woli. Jak bowiem stwierdza art. 42 § 2 k.p., wypowiedzenie warunków pracy lub
105