Z t jednak podstawow rnic, i Freud nie odnalaz, w przeciwiestwie do Kpiskiego, w psychice swoich pacjentw warstwy pozaspoecznej jak i pozaindywidualnej sumienia. Odpowiednikiem "sumienia" w superego Freudowskim byoby sumienie spoeczne u Kpiskiego. Pojcie natomiast "idealnego-ego" u Freuda wizaoby si z warstw sumienia indywidualnego u Kpiskiego.
W psychoanalizie realny konflikt sumienia by niemoliwy i zaburzenia std pynce rozpoznawane byy jako skutek wpywu faszywych, bo nieautonomicznych praw pozaindywidualnych. Problem tkwi w tym, e si do przetrwania wewntrznego konfliktu, mia pacjent czerpa z obnienia wagi, realizmu i obiektywnoci tych wartoci, ktrym nie podoa. Psychoanaliza moraln sabo pacjenta, podnosia do rangi zasady sucej wyzwalaniu
107
czowieka w kierunku jego autentycznoci i autonomii. W jakim sensie autonomizacja ta, daa przyzwolenie tworzenia moralnoci alternatywnych, obecnych we wspczesnych totalitaryzmach. Niedugo potem Max Scheler odkry i opisa zjawisko resentymentu, polegajce na niekontrolowanym deformowaniu przez czowieka stosunku do wartoci /Scheler, 1913, wyd. pol. 1977/. Resentyment to brak obiektywizmu w wartociowaniu, rda zac tego mechanizmu le w moralnej saboci czowieka. Czowiek w celu obrany pozytywnego obrazu siebie i dobrego samopoczucia moe deprecjonowa wartoci trudne do realizowania, pozbawia ich cech wartoci, a nawet uznawa je za fikcje /Chlewiski, op. cyt./. Nie odwoujc si do sumienia naturalnego /spoza superego, nie sposb jest zrozumie waciwych przey pacjenta wypywajcych z lku moralnego, czasami gboko ukrytego z obawy przed samopotpieniem. Lku zwizanego z przekroczeniem lub deformowaniem wartoci obiektywnych i transcendentalnych.
Winkler, jako skutek utraty tyche wartoci - podaje moliwo powstania jednego z trzech rodzajw depresji lWinkler, 1958, cyt. za Puyskim, 1979/. Pierwsza, egzystencjalna w cisym sensie, druga, wynikajca z przewlekle utrzymujcego si poczucia winy oraz trzecia, depresja "nihilistyczna", powstajca w wyniku zanegowania wszelkich wartoci i celowoci ludzkiego ycia. Na marginesie, warto wspomnie, e pojcie depresji egzystencjalnej wprowadzi do psychiatrii w roku 1954 Haefner, a wie si ona z poczuciem egzystencjalnego fiaska stawianych celw i potrzeb samorealizacji czowieka /Puyski, 1979/.
Na istnienie bezporedniego zwizku midzy konfliktem sumienia a zaburzeniami depresyjnymi wskazuj te wyranie, umieszczone w amerykaskim Diagnostyczno - Statystycznym Podrczniku Zaburze Psychicznych DSM-III-R, zespoy PADIPost Abortion Distress /i PAS/ Post Abortion Syndrom. Oba dotycz zaburze sfery psychicznej kobiety wystpujcych po przerwaniu ciy. Zabieg ten, jako rzadko ktre dowiadczenie ludzkie, jest 108
przyczyn gbokiego konfliktu sumienia i pyncych std lkw rozpoczynajcych bdne koo nerwicy. Oba wymieniane zespoy zaburze PAD i PAS - Amerykaskie Stowarzyszenie Psychiatrw, zalicza do szerokiego etiologicznie zespou PTSD - Post Traumatic Stress Disorder /DSM-III-R, 1987/.
Jak wskazuj nowe badania, powstanie i rozwj zespou PAS, nie zaley od wiatopogldu pacjentki, jej wyznania czy obyczajowoci spoecznej, ktr przyjmuje i w ktrej yje /Ry, 1993/. Zatem rda tego zaburzenia musz siga gbiej, tak jak wielu innych zaburze emocjonalnych - poza superego i poza sumienie indywidualne. Do praw i wartoci nienaruszalnych, wsplnych wszystkim ludziom. Praw oglnych i jednoczenie najgbiej osobistych, strzeonych przez najwyszy system integracji czowieka - sumienie: Tu jest wanie miejsce na poczucie odpowiedzialnoci za siebie i swoje zdrowie, ktra ronie wraz z wolnoci wyboru. Musi by jednak speniony podstawowy dla terapii warunek penej, cho niejednokrotnie trudnej prawdy o rdach zaburzenia i realnych moliwociach uporania si z nimi w trakcie terapii.