Istotnym ograniczeniem pods¹dnoœci polskim s¹dom karnym s¹ immunitety. Wœród nich mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹ce rodzaje:13
a) immunitety materialne (immunitety prawa materialnego);
b) immunitety formalne (immunitety prawa procesowego).
Immunitet materialny powoduje niekaralnoœæ czynów, bêd¹cych przestêpstwami, pope³nionych przez osoby nim objête. Inaczej mówi¹c - powoduje on wyjêcie pewnych kategorii osób spod dzia³ania prawa karnego materialnego.
Immunitet formalny polega na tym, ¿e powoduje niedopuszczalnoœæ wszczêcia i prowadzenia postêpowania karnego przeciwko korzystaj¹cej z niego osobie. Nie uchyla on karalnoœci pope³nionego czynu, a tylko wy³¹cza mo¿liwoœæ przeprowadzenia procesu o ten czyn.
Mimo ró¿nych podstaw prawnych oddzia³ywanie obu tych immunitetów w sferze procesowej jest takie same. Zarówno jeden jak i drugi powoduje koniecznoœæ stosowania art. 17 § pkt. 8 kpk. i umorzenia postêpowania. Z tego wzglêdu uznaæ nale¿y, ¿e immunitet, jako przes³anka procesowa, obejmuje sob¹ tak immunitet formalny jak i materialny.
Kolejny podzia³ nastêpuje ze wzglêdu na zakres dzia³ania immunitetu. I tak wyró¿nia siê:
13 W. Michalski: Immunitety w polskim procesie karnym, Warszawa 1970, s. 13 i powo³ana tam literatura.
125
Przes³anki procesu karnego
a) immunitety zupe³ne,
b) immunitety czêœciowe.
Immunitet formalny zupe³ny skutkuje zakazem wszczêcia i prowadzenia procesu karnego przeciwko okreœlonym kategoriom osób w odniesieniu do wszystkich czynów prawa karnego. Immunitet czêœciowy dzia³a w taki sam sposób, lecz w odniesieniu jedynie do niektórych czynów prawa karnego materialnego.
Immunitet materialny zupe³ny skutkuje ca³kowitym wyjêciem pewnych osób spod dzia³ania prawa karnego. W polskim systemie prawnym taki rodzaj immunitetu nie wystêpuje. Immunitet czêœciowy natomiast oznacza wyjêcie pewnych kategorii osób spod dzia³ania okreœlonej czêœci przepisów prawa karnego materialnego, przez objêcie ich jednoczeœnie przepisami dyscyplinarnymi.
Pod wzglêdem obowi¹zywania w czasie immunitety dziel¹ siê na:
a) immunitety trwale,
b) immunitety nietrwale.
O immunitecie trwa³ym mówimy wtedy, gdy chroni on dan¹ osobê z powodu czynu, który mia³ miejsce w czasie pe³nienia funkcji i ochrona ta dotyczy nie tylko okresu sprawowania tej funkcji, z któr¹ immunitet by³ zwi¹zany, lecz tak¿e czasu po jej ustaniu. Immunitet nietrwa³y chroni dan¹ osobê tylko w czasie pe³nienia okreœlonej funkcji z powodu czynów pope³nionych w czasie jej trwania.
Immunitety dziel¹ siê tak¿e na:
a) immunitety bezwzglêdne,
b) immunitety wzglêdne.
Z immunitetem bezwzglêdnym mamy do czynienia wówczas, gdy zakaz œcigania z niego wynikaj¹cy nie mo¿e byæ uchylony decyzj¹ uprawnionego organu pañstwa. O immunitecie wzglêdnym mówimy wtedy, gdy wynikaj¹cy z niego zakaz œcigania jest ograniczony, a wiêc gdy immunitet mo¿e byæ uchylony przez oznaczony organ pod okreœlonymi w ustawie warunkami.
126
Poszczególne przestanki procesowe
Przedstawiony podzia³ oparty jest na kryterium przedmiotowym. Je¿eli chodzi o kryterium podmiotowe, to wyró¿niamy w naszym systemie prawa nastêpuj¹ce rodzaje immunitetów:
1) dyplomatyczny,
2) konsularny,
3) parlamentarny,
4) Prezydenta RP,
5) sêdziowski,
6) prokuratorski,
7) adwokacki,
8) Prezesa Najwy¿szej Izby Kontroli.
Ad. 1) Immunitety przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych pañstw obcych uregulowane s¹ w art. 578-584 kpk.
Immunitet dyplomatyczny okreœlony jest art. 578 kpk. Wed³ug tego przepisu orzecznictwu s¹dów karnych nie podlegaj¹:
1) uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych pañstw obcych;
2) osoby nale¿¹ce do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw;
3) osoby nale¿¹ce do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw;
4) cz³onkowie rodzin osób wymienionych w pkt. 1-3, je¿eli pozostaj¹ z nimi we wspólnocie domowej;
5) inne osoby korzystaj¹ce z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów miêdzynarodowych.
Z przywileju tego nie korzystaj¹ obywatele polscy lub osoby posiadaj¹ce w kraju sta³e miejsce zamieszkania, w zakresie czynnoœci nie pe³nionych podczas i w zwi¹zku z wykonywaniem funkcji urzêdowych (art. 584 kpk.). Immunitet ten wy³¹cza œciganie z powodu jakiegokolwiek przestêpstwa, a wiêc bez wzglêdu na wagê pope³nionego
127
Przes³anki procesu karnego
przestêpstwa i bez wzglêdu na to, czy pope³nione zosta³o w czasie urzêdowania, czy poza nim.
Immunitet dyplomatyczny zostaje wy³¹czony tylko wówczas, gdy pañstwo wysy³aj¹ce zrzeknie siê w sposób wyraŸny immunitetu w stosunku do oznaczonej osoby (art. 580 kpk.). Immunitet dyplomatyczny, mimo ¿e wyklucza mo¿liwoœæ œcigania osoby korzystaj¹cej z tego przywileju, nie jest immunitetem materialnym, gdy¿ za to samo przestêpstwo osoba chroniona tym przywilejem mo¿e byæ poci¹gniêta do odpowiedzialnoœci przed s¹dem w³asnego pañstwa.
Ad. 2) Immunitet konsularny - art. 579 § 1 kpk.
Orzecznictwu polskich s¹dów nie podlegaj¹: