Byy to tzw. szkoy rachunkowe (cifirnyie szkoy), utrzymywane przez pastwo, cho organizowane na podstawie ukazu z 1714 roku przy cerkwiach. Nauczano w nich czytania i pisania oraz podstaw matematyki. Szkoy te jednak rozwijay si sabo wobec konserwatyzmu szlachty i mieszczan rosyjskich. W 1718 roku byo w Rosji tylko 42 takie szkoy. Car propagowa nauk jzykw obcych: angielskiego, francuskiego i niemieckiego, uatwiajcych kontakt z rozwinitymi krajami zachodnimi. Interesowa si rwnie wyksztaceniem duchowiestwa prawosawnego. W 1708 roku wyda zarzdzenie, e synowie ksiy prawosawnych maj si uczy w szkoach greckich i aciskich. Ukoczenie tych szk miao by warunkiem udzielania im wice kapaskich. Wreszcie nakaza tworzenie seminariw duchownych, podobnych do seminariw w Kociele katolickim. Z czasem seminaria te i inne podobne szkoy prowadzone przez bractwa prawosawne odniosy duy sukces w Rosji.
Car wysya rwnie modzie na studia zagraniczne. Modziey tej przewodniczy Wasyl Tatiszczew (1686-1750), zdolny samouk, czowiek mylcy ju w kategoriach Owiecenia. On te by organizatorem zaoonej na Uralu w 1721 roku pierwszej szkoy grniczej w Rosji. Podobnych szk powstao pniej w tym regionie wicej. Zostay one poddane pod nadzr Centralnej Szkoy Grniczej powstaej w Jekaterynburgu. W pracy pt. O przydatnoci nauk i szk Tatiszczew dowodzi, e nauka powinna kierowa caym yciem. Postulowa rozwj owiaty ludowej. Zwraca uwag na praktyczne znaczenie nauki.
Mona powiedzie, e w czasach Piotra Wielkiego zostay stworzone podstawy rozwoju nauki i owiaty w Rosji. Wszystkie pniejsze inicjatywy w zakresie organizacji nauki i szkolnictwa w jakiej mierze nawizyway do nich. Szko, ktra bezporednio nawizywaa do dziaalnoci naukowo-owiatowej Piotra Wielkiego bya powstaa w 1731 roku szkoa Korpusu Kadetw w Petersburgu.
221
XVII. Reformy szkolne w Rosji
Uniwersytet Moskiewski
- -.- .2. Rozwj nauki i szkolnictwa w Rosji
" \ w okresie Owiecenia
Rozkwit kultury Owiecenia nastpi w Rosji dopiero w drugiej poowie XVIII wieku. Bardzo wanym jego etapem byo utworzenie w 1755 roku pierwszego rosyjskiego uniwersytetu, liczcego trzy wydziay (filozofii, prawa i medycyny) oraz dwch zwizanych z nim gimnazjw dla szlachty i mieszczan w Moskwie. Waciwym ich twrc by pierwszy wielki uczony rosyjski Micha omonosow (1711-1765), absolwent i czonek petersburskiej Akademii Nauk. Niedugo pniej (1764 roku) Katarzyna II ufundowaa Instytut Dobrze Urodzonych Panien we wsi Smolne koo Petersburga wraz z oddziaem dla crek mieszczaskich. Szko tak otwarto take w Moskwie. Obydwa te zakady, podobnie jak wspomniane gimnazja, miay wybitnie stanowy charakter, izoloway modzie esk od domw rodzinnych, wychowujc j w duchu kultury zachodniej "na nowy gatunek ludzi".
Katarzyna II przeprowadzia w ostatnim dziesicioleciu swego panowania reform szkolnictwa pocztkowego, ktr zaprojektowa sprowadzony do Petersburga w tym celu Serb Teodor Janko-
Katarzyna II caryca
XVIII. Myl pedagogiczna wielkiej rewolucji francuskiej
Rewolucja francuska
1. Oglne przesanki
Pedagogika rewolucji francuskiej (1789-1799) bazowaa na ra-cjonalistycznych pogldach encyklopedystw i fizjokratw oraz odwoywaa si do myli pedagogicznej czoowych przedstawicieli Owiecenia francuskiego, jak np. J.J. Rousseau. Due znaczenia miay powszechne denia wolnociowe oraz wrogi stosunek wielu przedstawicieli rewolucji do religii w ogle, a do Kocioa katolickiego w szczeglnoci. Konstytucja francuska z 1791 roku, z jej zasad rwnoci wszystkich obywateli wobec prawa, silnie wizaa spoeczestwo z pastwem a nie z Kocioem, ktry opowiada si za monarchi absolutn jako jedyn form rzdu. Rewolucja podja wic haso laicyzacji i upastwowienia szkolnictwa. Rne ugrupowania polityczne zaczy wic formuowa wasne plany urzdzenia publicznego szkolnictwa francuskiego.
Kasata klasztorw we Francji
224
XVIII wiek
W kierunku
wieckiego
systemu szkolnego
KM. Talleyrand
A.M. Condorcet
2. Projekty nowoczesnego szkolnictwa
Nowych, bardziej lub mniej realistycznych projektw urzdzenia szk we Francji powstao w okresie rewolucji duo. Wspln ich cech byo denie do stworzenia wieckiego systemu szkolnego. Do najwaniejszych i typowych dla tej epoki naley zaliczy pomysy Talleyrand'a, Condorcet'a, Le Pelletier'a oraz Pestaloz-ziego, reprezentujcego ju schykowy okres rewolucji i epok napoleosk.
a) Karol Maurycy Talleyrand (1754-1838). W swoim projekcie urzdzenia jednolitego systemu pastwowego szkolnictwa we Francji, wniesionym pod obrady Zgromadzenia Narodowego w 1791 roku, domaga si on wprowadzenia szk pocztkowych, powiatowych i departamentowych oraz utworzenia Instytutu Narodowego, zakadu naukowo-badawczego przypominajcego uniwersytet. Instytut ten mia rwnoczenie peni funkcje wadzy zwierzchniej nad caym szkolnictwem francuskim. Szkoa pocztkowa miaa by bezpatna. Natomiast pozostae, powiatowe i departamentowe, powinny by patne, a wic nie powszechne. Zakres nauki w szkole pocztkowej, czyli elementarnej, powinien obejmowa: jzyk francuski, rachunki, pocztki geometrii, religi, nauk moraln, nauk o konstytucji oraz wychowanie fizyczne. Nauczycielami winny by osoby wieckie. Natomiast w szkole redniej powinny by wykadane takie przedmioty, jak matematyka, fizyka, retoryka i logika. Szkole departamentowej nadawa cechy szkoy wyszej, w ktrej powinno si ksztaci przyszych lekarzy, prawnikw, wojskowych i innych specjalistw.
Nad projektem Talleyranda odbya si dyskusja w Zgromadzeniu Narodowym. Ze wzgldu jednak na to, e zosta on mocno skrytykowany, nie podjto adnego postanowienia, co do dalszego jego losu.