Przypu~m)', e do sownika wstawimy haso publice jako homonim publice Publiczny' i e przypiszemy znaczeniu publicz wszystko to, co odrnia "public school" od szk pastwowych, bezinternatowych, podsta
161
wowych itp. Wtedy polczenie publc school daoby si wywie;' lamie i nie wymagaoby oddzielnego hasa. Musielibymy jedna '' hasem publicz zaznaczy, e przymiotnik ten zawsze musi by p , , wk rzeczownika school. Byoby to co takiego, j ak wstawienie dt wnika nie istniejcego czasownika ~'auth z uwag, e jeg temaf~iA si czy z sufiksem-or w rzeczownik author `autor' (por. 13.2). j moliwoci byoby wypowiedzenie si nie za homonimi, ecz za: semi i owiadczenie, e publc ma co najmniej dwa znaczenia: ` czny' oraz `tradycyjny, elitarny, prywatny, redni i poczony z patem'. I wtedy rwnie pod hasem public musielibymy zazna e przymiotnik ten wdrugirn znaczeniu czy si tylko z rzeczowni school. Naley sobie uwiadomi konsekwencje teoretyczne kad tych rozwiza. W pierwszym wypadku dopatrzylibymy si w j" angielskim klasy przymiotnikw, zoonej tylko z jednego elem W drugim uzalenilibymy dystrybucj skadniow leksemu od znaczenia. Niewielki chyba sens miaoby takie komplikowanie skadni ze wzgldu na co, co mona rwnie dobrze opisa przez u rzepie hasa public school, zwizanego semantycznie ze school, al z public. Jak to zrobi?
(...) Naleaoby pod hasem public school pozostawi mieJs nie wypenione (zaznaczaj c w ten sposb hiponimi public schoa bec school), a na miejscu P wskaza za pomoc symbolu O, e pr3 wka jest semantycznie pusta. Natomiast na miejscu S naleaoby sa nieregularn cz znaczenia public school (oznaczmy j tu j Z). Wtedy znaczenie pub lic school zostaoby opisane jako `s2l ktra jest O i ktra Z'.
W zwizku z takim ujciem nasuwa si szereg zagadnie. Popi sze: skoro public nie przyczynia si do znaczenia public school, te czego uwaamy je za skadnik tego frazeologizmu? Ot dlatego jednej strony (...) wsownictwie angielskim istnieje leksem pros blic, a z drugiej strony dlatego, e public school reprezentuje tet typ skadniowy i kontur akcentuacyjny, co regularne poczeni miotnika z rzeczownikiem . Trzeba jednak przyzna, e jest to ri zanie w pewnym stopniu arbitralne, poniewa nie przemawia' aden pozytywny argument morfologiczny.
Drugie zagadnienie dotyczy statusu i funkcji symbolu O. M, nam zarzuci, e za jego pomoc po prostu przenielimy zna przydawki public dotrzecie-j czci hasa, skdind niepotrzebni
nt zrobilimy to dlatego, e nic nie przemawia za przypisaniem r~~i~y znaczeniowej midzy public sclcool a state school przymiotnikowi public, a nie caemu zoeniu.
Jeszcze inn podklas frazeologizmw regularnych fonologicznie i gramatycznie, ale nieregularnych semantycznie ilustruje brytyjskie p~iblic house `bar'. Nie jest ono zwizane hiponimi z house `dom', natomiast public `publiczny' ma tutaj takie znaczenie, jak gdzie indziej (poniewa bar jest lokalem publicznym-przyp. t.). Oczywicie midzy p~~zYmiotnikiem publc a frazeologizmem public house zachodzi zwizek historyczny. Wyspecjalizowanego jednak znaczenia `bar' nie. mona odczyta ze skadnikw tego wyraenia, podobnie jak w wypadku polskiego poczenia dom publiczny `dom schadzek' (w oryginale przytoczone jest rosyjskie publirtyj dom `ts.' -przyp. t.). W tym ~-ypadku argumenty na rzecz lczenia znaczenia frazeolgizmu ze znaczeniami leksemw skadowych s jeszcze sabsze, ni w wypadku pitblic sehool. Dlatego moemy umieci symbol O na obu miejscach: R i P. Cae znaczenie podamy na miejscu S.
Jeszcze inn podklas frazeologizmw endocentrycznych ilustruje rotor car `samochd, dos. motorowy wz'. Jeli to wyraenie jest jeszcze w obiegu, to jest synonimem samego car `samochd' (dawniej `wciz'). W rozwoju tych dwu leksemw, motor car i car, zaszo co, co bywa czstym nastpstwem zmian kulturowych. Niegdy w zoeniu motor car wyraz motor mia wasne znaczenie `motorowy', jak jeszcze dzi w motor boat `d motorowa'. Potem znaczenie car `wz' do tego stopnia wyspecjalizowao si w `samochd', e przydawka motor staa si zbdna. Jeeli slownik ma zawiera zarwno motor car jak i car wyspecjalizowne w znaczeniu `samochd', to naturalne wydaje si umie
szczenie na miejscu P symbolu O i niewypenienie miejsca R. V tym wypadku i w wielu podobnych proponowana technika zapisu wyranie odzwierciedla proces diachroniczny, w ktrego wyniku jeden ze skadnikw frazeologizmu przenosi swoje znaczenie na drugi, przez co sam staje si zbdny.
O'Vszystkie frazeologizmy, ktre omwilimy dotychczas, powstaly naszym zdaniem z pocze skadniowych moliwych do derywowania na mocy produktywnych regu systemu jzykowego. Co najmniej jednak dwie inne klasy frazeolgizmw maj odmienny charakter. PrzelaWiaj one czsto rozmaite nieregularnoci. Pierwsza klasa skada si zpolcze nie tylko frazeologicznych, ale niekiedy historycznych, po
162 yi 163
niewa reguy ich derywacji z leksemw prostych nie s ju prodijj wne w systemie jzykowym. Przykadami takimi s pick-pocke#` szonkowiec' (dos. `okradaj-kiesze') i turu-coat `odszczepie (dost `odwr-paszcz'). S one synchronicznie nieregularne w pi~~, wiestwie do tooth-pick `wykaaczka' (dos. `zbowy kolec') i doj -breaker `kasiarz' (dos. `rozbijacz kas'). Rodowity bowiem uyty nik jzyka angielskiego nie potrafi ju budowa zoe tematu czai nikowego z rzeczownikowym (typu pick-pocket) ze zda, w kt8 rzeczownik jest dopenieniem czasownika. Uderzajcy jest tu kon! z francuskim: por. ouvre-boite `n do konserw' (dos. `otwierajk'), a.llume-gaz `zapalniczka do gazu' (dos. `zapalaj-gaz'). Ponie zoenia historyczne z natury rzezy nie nale do klas synchronia produktywnych, wic przyjmiemy, e bd wymieniane w sovW tak, jak gdyby byy leksemami prostymi.