Wielka Brytania przezywala swa ere Wikto-rianska 1837 - 1901. Francja miala swietny okres II Cesarstwa (1853 - 1870) i III Republiki (od 1870).
Od 1861 zjednoczone Wlochy staly sie królestwem. Zjednoczyly sie po zwycieskich wojnach Niemcy, staly sie od 1871 cesarstwem i pod przewodem Bismarcka (1862 - 1890) - sila, jaka nigdy przedtem nie byly. A poza Europa, Stany Zjednoczone Ameryki Pólnocnej weszly po wojnie domowej (1862 - 1865) w okres rozkwitu.
Jednoczesne kwitniecie wielu poteg obok siebie przy nielicznych tylko konfliktach, pokojowe wspól-zawodnictwo wielu waznych osrodków kultury stanowilo tlo rozwoju filozofii XIX wieku. Wytworzyla sie wspólpraca miedzynarodowa, jakiej nie bylo od wieków srednich. I znajomosc swiata, jakiej nie bylo nigdy. Duzym jej symbolem byly wielkie Wystawy Miedzynarodowe (pierwsza w Paryzu w r. 1851), a malym - przewodniki Baedeckera (niemieckie od 1832, w innych jezykach od 1846). Europa rozrosla sie na caly swiat: pierwszy telegraf podmorski przeprowadzono w r. 1846, Kanal Sueski otwarto w 1869, w 1876 królowa angielska zostala cesarzowa Indii.
2. Spolecznie i gospodarczo trzeba filozofie tego stulecia wyobrazac sobie na tle panowania stanu trzeciego, szybkiej industrializacji, rosniecia kapitalizmu, powstawania wielkich i malych przedsiebiorstw przemyslowych i firm bankowych; bogacenia sie jednostek, przy ubóstwie nie tylko mas robotniczych, ale takze inteligencji, a takze wiekszosci uczonych i pisarzy. Koniec wieku byl juz w Ameryce era olbrzymich koncernów i trustów: w 1870 J. D. Rockefeller utworzyl Standard Oil Company, w 1872
Vanderbilt i Morgan zapoczatkowali zmonopolizowanie przemyslu kolejowego, w 1882 powstal pierwszy trust. W Anglii od r. 1832 robil postepy liberalizm. Wchodzi w zycie ustrój parla mentarny, choc bynajmniej nie objal wszystkich krajów Europy. Idee socjalistyczne wystapily juz od'poczatku wieku, ale najpierw jako utopie, falangi i falanstery, marzenia Cabeta, Fouriera, Owena, lub jako male i nietrwale komunistyczne kolonie w Ameryce Pólnocnej, Nowe Jerozolimy (1824), Nowe Harmonie (1825), Ikarie (1858). Z Marksem zas i Engelsem przeszedl socjalizm od formy utopijnej do realnej: Manifest komunistyczny ukazal sie w 1848. Jednakze do konca stulecia socjalizm pozostal tylko partia opozycyj na, w wielu krajach nielegalna, wladzy jeszcze nie objal.
142
3. Demograficznie nalezy wyobrazac sobie filozofie XIX w. na tle gwaltownego, nie znanego od wieków przyrostu ludnosci. Ludnosc Europy, której ilosc przez stulecia zwiekszala sie bardzo nieznacznie, teraz w ciagu stu lat wzrosla ze 190 na 520 milionów. A ludnosc Stanów Zjednoczonych Ameryki z 5 i pól na 123 miliony. Totez w koncu wieku filozofowie mieli juz zupelnie inne liczby sluchaczów i czytelników niz w jego poczatku.
4. Nalezy tez wyobrazac sobie filozofie tego okresu na tle zmniejszonej roli religii, laicyzacji zycia. Od 1871 r. Kosciól utracil ostatnie swe ziemie, Rzym stal sie stolica Wloch, papiez zamknal sie w Watykanie. W 1871 rozpoczal sie „Kulturkampf". Kosciól nawet w niektórych krajach katolickich, np. we Francji w koncu stulecia, znalazl sie w defensywie. Ale defensywa zwiekszyla jego zwartosc i aktywnosc: w szcze gólnosci spowodowala rozwój filozofii katolickiej. I nie braklo w ciagu stulecia waznych dla Kosciola dat: w 1870 r. ustalony zostal dogmat nieomylnosci papieza, w 1879 ogloszona byla Encyklika Aeterni Patris, w 1897 nastapila reforma Indeksu.
5. Nalezy wyobrazac sobie filozofie XIX w. na tle gwaltownego postepu technicznego. W szczególnosci w dziedzinie komunikacji. Dopiero to stulecie zbudowalo kolej zelazna i okret parowy. Od razu siec kolei zelaznych, tak samo jak i dróg bitych, zaczela pokrywac swiat. Bylo to mozliwe dzieki wielkim od-kryciom: nie tylko dzieki wynalezieniu maszyny parowej, ale takze postepom metalurgii, wynalezieniu w r. 1858 przez Bessemera taniej-produkcji miekkiej stali. W wielu dzialach maszyny zajely miejsce rak ludzkich. Dokonano niezliczonych wynalazków: od telegrafu Gaussa-Webera z 1833 r. i Morse'a z 1836, poprzez telefon, wynaleziony w 1876 r. przez Grahama Bella, do telegrafu bez drutu z 1896 r. Dla pracy naukowej szczególnie moze wazne byly wynalazki z zakresu papiernictwa i oswietlenia. W r. 1854
Amerykanie Watt i Buyers wynalezli metode otrzymywania wlókna drzewnego, uzywanego do produkcji papieru. W r. 1879 Edison wynalazl zarówki i rozpoczal ich produkcje. Koniec wieku byl juz era Edisona, z jej nieoczekiwanymi zdobyczami technicznymi.
Niektóre nowe maszyny mialy dla nauki szczególne znaczenie. Ulepszone maszyny drukarskie
„Monotyp" zostaly wynalezione przez T. Lanstona w 1887, w sprzedazy sa od 1897. Pierwsze maszyny do pisania wypuscil Remington w 1874, ulepszone Underwood w 1898.