architekturze: istnia� on we wszystkich dziedzinach �ycia kulturalnego...

Strona początkowa

Każdy jest innym i nikt sobą samym.

Jezuityzm to nie zakon, to formacja umys�owa - to zasadnicza nieszczero�� w
ca�ym naszym kulturalnym �yciu. Europa pragnie u�ywa� swej w�asnej kultury,
ale nie chce si� uzna� odpowiedzialn� za jej wytwarzanie. Kultura wytwarza si�
w jakiej� grzesznej, pot�pionej dziedzinie przez skazanych na do�ywotnie
galery potomk�w Kaina; potomstwo Abla u�ywa tylko owoc�w, sk�ada z nich ofiary
i co najwy�ej gotowe jest stwarzaj�cym ca�e jego snuj�ce si� poprzez wieki
k�amstwa �ycie - Cyklopom dobrotliwie wybaczy�. Ostatecznie w obliczu tego
�wiata, kt�ry milczy ale przenigdy nie k�amie - k�amstwo nie mo�e trwa� samo
przez si�, musi istnie� d�wigaj�ca je prawda. Jest wi�c ona i �yje w cielsku
naszej starej Europy: nie m�g�by bez niej istnie� d�ugo i sam jezuityzm, - ale
tragedi� jest, �e on, on sam jeden tylko, on wielokszta�tny i poprzez
wielorakie formy wci�� niezmienny - jest reprezentantem �wiadomego �ycia, �e
ludzko�� w�asn� sw� prawd� w formie k�amstwa otrzymuje, jako kordia� i
powietrze do oddychania.
U nas w Polsce taki stosunek do �wiata kultury jakby istnia� on sam przez si�,
a nasze ja mia�o co najwy�ej znale�� do niego dost�p - dos�u�y� si�, dopo�ci�,
dor�ba�, dok�ania�, docierpie� - tkwi g��bokimi korzeniami w naszym
historycznym �yciu. Rycerz nie wytwarza �wiata: on go - co najwy�ej broni - a
potem w promieniu swego miecza uwa�a za dzie�o swoje. Byli�my "przedmurzem"
Europy. Poza naszymi plecami snu�a ona swoje pracowite dzie�o: bronili�my go.
Rycerz uwa�a m�stwo za si�� d�wigaj�c� go w �wiecie: ono stwarza. Miecz
przecina w�z�y - nie zmusi mi� nikt, abym z �ycia, kt�re os�aniam, przyjmowa�
wi�cej, ni� chc�. Co nie po mojej woli - odr�bi�. I pierwsz� z historycznych
form psyche polskiej - by�a wsparta na sobie, nie znaj�ca przyrody, prawa,
nauki, pracy, - odwaga. Rycerz temu samemu ulega z�udzeniu, co i nie znaj�cy
�wiata ani historii - syn bo�y: - nie stwarza on �ycia, on je os�ania - a ono
w my�l w�asnych swoich praw si� toczy i na mogile jego w�asny sw�j, nie znany
mu �wiat wznosi. Od wsp�lno�ci ze �wiatem kultury i pracy my�l polska si�
przede wszystkim heroicznym czynem odr�ba�a. Warne�czyk, Zawisza, ��kiewski,
Jan III. s� wytycznymi postaciami tego dramatu. Kr�l Duch dziej�w polskich od
XVII. wieku zwa� si� ju� w Europie Don Kichotem. W innym miejscu mia�em ju�
sposobno�� zauwa�y�, jak niezb�dnie si� dope�niaj� rycerz i kap�an. Ku
Aleksandrowi Borgia, ku nast�pcom maga Symona sz�y z Polski �miertelne
przysi�gi, krwawe zapami�tania. Zbyt bolesna to sprawa. Polskie rycerstwo
sta�o si� polskim ziemia�stwem: "karmi�o �wiat". Pot poddanych z�otym ziarnem
ku Gda�skowi p�yn�� galarami po Wi�le. Zwi�zek z tw�rczym �yciem nie stawa�
si� przez to istotniejszym. Szlachta obrasta w dobrobyt: swoje istnienie w
naturze, twardej pracy jedynie podleg�ej przypisywa�a wci�� waleczno�ci swej,
wierze,z�otym wolno�ciom wreszcie. Polski indywidualizm! Przesta�my ju� gada�
o tym. Polski indywidualizm to tylko polskie odosobnienie, to tylko polska
wbrew wszystkiemu, co wygod� chwili zam�c�, - uparta samowola. Siedz�c na
t�ustym po�ciu ziemi, - szlachcic ufa� swojej szabli, pyskato�ci swej i
sprytowi. Rozum, jako konstrukcja w�adaj�cych przyrod� urz�dze�, - by� mu
niepotrzebny. Nie wchodzi� w rachub�. By� przyjmowany, jako r�kodajny, o ile
si� podoba�. Nie ma narodu tak ma�o poszanowania maj�cego dla indywidualno�ci
tw�rczej, tward� prac� wykuwaj�cej sobie rozumienie �wiata, w�adz� nad nim,
jak my w�a�nie. Ka�dy got�w tu uznawa� cudz� form� indywidualnego kaprysu,
byleby og�lna podstawa, ca�ej klasie wsp�lna beztroskliwa wygoda nie zosta�a
zagro�ona. Odci�wszy si� od �wiata, szlachcic polski zacz�� si� od niego
gruntownie odsypia�. Nullum nisi hungaricum i ojcowie jezuici skutecznie
pomagali. Kultura by�a zamorsk� nowink�, czym�, czym mo�na w razie potrzeby
sobie i innym oczy �mi�: nie by�a w�asnym, tu stwarzanym dzie�em. Polskie
nieszcz�cie sta�o si� now� postaci� izolacji; z jej wszystkich form powsta�
nasz dziwny, dwuznaczny do Europy stosunek: tre�ci� i podstaw� jest zawsze to,
�e �yjemy w �wiecie ludzkiej historii i pracy, nie rozumiej�c go, korzystaj�c
z jego wynik�w, przystosowuj�c si� zewn�trznie do nich, lecz nie wzywaj�c si�
we� ca�� istot�. To ca�a nasza tradycja historyczna sprawi�a, �e nie
odczuli�my i nie odczuwamy ca�ego znaczenia tego pomniejszenia, jakiemu �ycie
nasze ulega nieustannie: - inne g��bsze sposoby pojmowania �ycia byty w Polsce
zawsze dzie�em mniejszo�ci, oddzielnych jednostek, kt�rymi tradycja lubi si�
pyszni�. Tradycje kszta�tuj� prze�ycia dziejowe warstw kierowniczych:
pierwszym za� prze�yciem historycznym, w kt�rym wyst�powa� u nas �wiadomie
nowoczesny na wytw�rczo�ci i prawie wyrastaj�cym z niej oparty cz�owiek - by�a
akcja proletariatu polskiego w latach ostatnich. W poprzednich kryzysach
g�rowa� typ, kt�ry z natury ju� musia� szuka� si�y Polski w tym, co by�o jej
tragizmem dziejowym: - w jej odosobnieniu od nowoczesnej, cho� bezwiednie, ale
niezaprzeczalnie kierowanej przez rozrost wytw�rczo�ci, tj. przez podb�j
�wiata pozaludzkiego, �ywio�u przez cz�owieka - historii. Czy nie by� ca�y
romantyzm polski heroiczn� i m�cze�sk� pr�b� przewarto�ciowania tego
odosobnienia w tw�rcz�, dominuj�c� si��, przeskoczenia duchem historii,
ekonomii, prawa przyrody?
Z drugiej strony, jak opornie i powoli przedostaje si� tu do tradycji ka�dy
okruch pracy dokonanej przez reprezentuj�c� nowoczesno�� mniejszo��. Jak
pr�dko w ostatnim okresie Wokulski sta� si� Po�anieckim, kt�ry i na organizmie
nowoczesnego ekonomicznego �ycia umie zbudowa� swoj� izolowan� od wszystkiego,
"nieprzemakaln�" wobec kultury rodzin�. Fatalne s�owo wyrzek� Sienkiewicz w
tym tytule. Tak jest, atmosfer� kulturaln�, my�l dominuj�c� wytwarza� w tym
okresie Polak, prze�ywaj�c t� jedyn� spraw�, kt�ra pozosta�a w jego mocy: -
tworz�c rodzin�. Ca�y �wiat poza tym faktem, to tylko pod�o�e; ca�y �wiat
istotny zamyka� si� w czterech �cianach buduj�cej swoje szcz�cie i nie
pytaj�cej, sk�d ono idzie - rodziny Po�anieckich. Niepotrzebnymi sta�y si�
wszystkie skomplikowane my�li, niezrozumia�ymi zbyt pot�ne uczucia; wszystko

Tematy

Template provided by Designs by Darren Opracowanie Marketing w Internecie dla Każdy jest innym i nikt sobą samym.