Karol Zuchwa³y wy-
musi³ na królu zwrot miast nad Somm¹, i to z naddatkami. Sporo zyska³y
domy Anjou i Bourbon, liczni wielmo¿e uzyskali przywileje i pensje.
Oligarchia ksi¹¿êca umocni³a siê; ale odt¹d Ludwik XI wypowiedzia³
jej bezpardonow¹ walkê. Wrogiem najwa¿niejszym sta³ siê Karol Zu-
chwa³y, który po œmierci Filipa Dobrego (1467) odziedziczy³ imperium
burgundzkie.
W czasie "wojny dobra publicznego" okaza³o sig, ¿e armia burgundzka
straci³a nieco wartoœæ bojow¹: od traktatu w Arras niewiele wojowa³a. Te-
raz Karol Zuchwa³y,uparty, brawurowo odwa¿ny i gwa³towny, odbudowy-
wa³ militarn¹ si³ê Burgundii. Ludwik XI wola³ wojowaæ dyplomacj¹, pod-
stêpem, przekupstwem. Obie strony pope³nia³y zreszt¹ b³êdy. Ciê¿kim b³ê-
dem Ludwika XI by³o spotkanie w Peronne (1468): król podburzy³przeciw
Karolowi Zuchwa³emu mieszkañców Leodium, a potem uda³ siê na
spotkanie z nim w Peronne z ma³¹ œwit¹. Na wiadomoœæ o buncie
leodyjskim Karol uwiêzi³ króla, któremu jednak uda³o siê przekupiæ
doradcê ksiêcia. Ostatecznie Karol uwolni³ Ludwika na twardych warun-
kach, któr#ch oczywiœcie król nie mia³ zamiaru dotrzymaæ. Z kolei Karol
Zuchwa³y nie wykorzysta³ mo¿liwoœci wspólnej akcji przeciw Ludwikowi
z atakuj¹cym Francjê królem Anglii Edwardem IV z domu Yorków.
"Bóg zechcia³ zm¹ciæ rozum ksiêcia Burgundii i ocaliæ to królestwo"-
pisa³ Commynes. Ludwik XI zdo³a³ na zjeŸdzie w Picquigny (1475) okupiE
siê Edwardowi IV i sk³oniæ go do wycofania angielskich wojsk inwazyj-
nych.
Obie strony pope³nia³y wiêc b³êdy i traci³y okazje, ale obie te¿ odnosi³y
sukcesy. Ludwik XI zrêcznie opanowa³ znów niemal wszystkie miasta nad
Somm¹ (1470). Karol natomiast kupi³ od Zygmunta Habsburga Górn¹
Alzacjê i Bryzgowiê, przekraczaj¹c liniê Renu (1469). Zajêcie Geldru
zakoñczy³o skupianie Niderlandów pod w³adz¹ burgundzk¹ (1472). Teraz
Karol osi¹gn¹³ po³¹czenie po³udniowej (burgundzkiej) i pó³nocnej (nider-
landzkiej) czêœci swego imperium przez okupacjê ksiêstwa Lotaryngii (1475).
Wydawa³o siê, ¿e bliski ju¿ jest realizacji planu podniesienia swego pañstwa
do rangi króleslwa.
Jednak¿e karta siê odwróci³a. Wyprawa Karola Zuchwa³ego przeciw
Szwajcarom zakoñczy³a siê dwiema pora¿kami pod Granson i pod Mo-
rat (1476). Bitni górale, os³oniêci rzeŸb¹ terenu przed artyleri¹ burgundzk¹,
pobili na g³owê jazdê i piechotê Karola. Zachwycony Ludwik XI sowicie
dotowa³ Szwajcarów; w Niemczech narasta³y nastroje wrogie ksiêciu
182
Burgundii; jego sojusznicy odwracali siê od niego. Niedawno zajête tery-
toria - Geldria, Lotaryngia - zbuntowa³y siê: ksi¹¿ê lotaryñski Rene
odzyska³ sw¹ stolicê, Nancy. W toku walk z Lotaryñczykami, wspiera-
nymi przez oddzia³y Szwajcarów, Karol Zuchwa³y zgin¹³ (1477): jego
cia³o odnaleziono dopiero po dwóch dniach, zmasakrowane przez wilki.
Wygas³a w ten sposób w linii mêskiej dynastia burgundzka: jej dzie-
dziczk¹ by³a córka Karola, Maria.
Ludwik XI pope³ni³ znów b³¹d : za =
rzuci³ rozs¹dny plan o¿enienia del- #
fina z Mari¹ Burgundzk¹ i zdecy- #
dowa³ siê wyw³aszczyæ j¹ po prostu #
z dziedzictwa. Powróci³a do dome-
ny Burgundia; zajêto Franche-Com- ,#
te; na pó³nocy Francuzi opano-
wali Artois i czêœæ Hainaut. Nie
uda³a siê natomiast próba odzyska-
nia Flandrii, choæby tylko francu-
skiej (Lille-Douai). Flandria i Nider-
landy pozosta³y przy Marii Burgun-
dzkiej, która zawar³a ma³¿eñstwo
z synem cesarza Fryderyka III
Maksymilianem Habsburgiem. PóŸ-
niej dopiero okaza³o siê, jak nie-
bezpieczne by³o wpuszczenie rosn¹- ###
cego w si³y domu Habsburgów do Karol Zuchwa³y wg R.Van der Weydena
Niderlandów.
Na razie jednak potêga burgundzka by³a z³amana : po czêœci dziêki wy-
si³kom Ludwika XI, po czêœci wskutek niespójnoœci imperium burgundz
kiego. Wsparty rojalizmem poddanych, zasobnoœci¹ skarbu i si³¹ wojska,
wyzyskuj¹c b³êdy ksi¹¿¹t i ich niepopularnoœæ, Ludwik XI zdo³a³ siê
jednoczeœnie rozprawiæ z innymi domami ksi¹¿êcymi. Niektórzy ksi¹¿êta
i baronowie wyginêli w wojnach, dali g³owê na szafocie lub poszli do
wiêzienia: to pozwoli³o rozbiæ potêgê m. in. ksi¹¿¹t d'Alenqon i hrabiów
d'Armagnac. Z dziedzictwa swego wuja, "dobrego króla Rene", który
by³ ksiêciem Anjou, tytularnym królem Sycylii (Neapolu) i hrabi¹ Pro-
wansji, Ludwik XI zagarn¹³ Anjou, Bar-le-Duc, a nieco póŸniej (1481)
i Prowansjê. Ta ostatnia piêkna prowincja od XIII w. nale¿a³a do linu
andegaweñskiej Domu Francji, ale by³a ziemi¹ cesarsk¹. Po zajêciu Pro-
wansji przez Ludwika XI stan prawny by³ tu niejasny, dopiero jego na-
stêpca anektowa³ j¹ do Korony (148G). Wystrzega³ siê natomiast Ludwik XI
183
podtrzymywania roszczeli do królestwa Neapolu, tytularnej sukcesji
po królu Rene.
Pozosta³y jeszcze niektóre domy ksi¹¿êce, os³abione lub uleg³e. Mê-
ska linia ksi¹¿¹t Bretanii by³a ju¿ na wymarciu. Szef domu orleañskiego,
Ludwik, ziêæ króla, mia³ póŸniej sam zostaæ królem jako Ludwik XII.
Starsza linia Bourbonów by³a dla króla pozyskana. Umocni³ siê dom
de Foix, gdy przypad³ mu tron królestwa Nawarry, ale i on w linii mê-
skiej by³ na wymarciu. Nad gruzami potêgi ksi¹¿¹t, tak jeszcze niebez-
piecznej w dobie "wojny dobra publicznego", zatriumfowa³a w³adza
monarchy. Karol Zuchwa³y nazywa³ Ludwika XI paj¹kiem snuj¹cym
cierpliwie sieci. Ugrzêz³y w nich ambicje wielkich domów feudalnych.
Cen¹ tego zwyciêstwa by³o okrucieñstwo kar za nielojalnoœæ wobec króla,
twarde egzekwowanie pos³uszeñstwa funkcjonariuszy, trudny do udŸwig-
niêcia ciê¿ar podatkowy.
Prócz nabytków poczynionych na koszt ksi¹¿¹t Ludwik XI zdo³a³
pozyskaæ na po³udniowym zachodzie hrabstwo Roussillon; odst¹pi³ je
Francji król Aragonu za cenê pomocy zbrojnej. W ten sposób powraca³
do Korony obszar utracony w XII w. i scedowany przez Ludwika Œwiêtego.
Ludwik XI nie móg³ zapobiec zjednoczeniu królestw Aragonu i Kastylii:
za Pirenejami wyros³a potêga, która w przysz³oœci mia³a zagroziæ Francji.
Miêdzynarodowa pozycja Francji by³a jednak u schy³ku rz¹dów Lud-
wika XI wysoka. Na tle wojny domowej w Anglii i rozbicia politycznego
Niemiec i W³och Francja wyró¿nia siê terytorialn¹ i ustrojow¹ konsoli-
dacj¹. To ju¿ nowo¿ytna monarchia narodowa.
PRZEMIANY SYTUAClI SPO#ECZNEJ
Zniszczenia wojenne, mordy, zarazy, g³ody, migracje ludnoœci w dru-
gim etapie wojny stuletniej zmniejszy³y obszar upraw i produkcjê roln¹.
Jednak¿e zaciek³a pracowitoœæ ch³opa i si³a regeneracji gospodarstwa
ch³opskiego pozwala³y zabliŸniaæ rany stosunkowo szybko. Uspokoje-