Karol Zuchwa�y wy-
musi� na kr�lu zwrot miast nad Somm�, i to z naddatkami. Sporo zyska�y
domy Anjou i Bourbon, liczni wielmo�e uzyskali przywileje i pensje.
Oligarchia ksi���ca umocni�a si�; ale odt�d Ludwik XI wypowiedzia�
jej bezpardonow� walk�. Wrogiem najwa�niejszym sta� si� Karol Zu-
chwa�y, kt�ry po �mierci Filipa Dobrego (1467) odziedziczy� imperium
burgundzkie.
W czasie "wojny dobra publicznego" okaza�o sig, �e armia burgundzka
straci�a nieco warto�� bojow�: od traktatu w Arras niewiele wojowa�a. Te-
raz Karol Zuchwa�y,uparty, brawurowo odwa�ny i gwa�towny, odbudowy-
wa� militarn� si�� Burgundii. Ludwik XI wola� wojowa� dyplomacj�, pod-
st�pem, przekupstwem. Obie strony pope�nia�y zreszt� b��dy. Ci�kim b��-
dem Ludwika XI by�o spotkanie w Peronne (1468): kr�l podburzy�przeciw
Karolowi Zuchwa�emu mieszka�c�w Leodium, a potem uda� si� na
spotkanie z nim w Peronne z ma�� �wit�. Na wiadomo�� o buncie
leodyjskim Karol uwi�zi� kr�la, kt�remu jednak uda�o si� przekupi�
doradc� ksi�cia. Ostatecznie Karol uwolni� Ludwika na twardych warun-
kach, kt�r#ch oczywi�cie kr�l nie mia� zamiaru dotrzyma�. Z kolei Karol
Zuchwa�y nie wykorzysta� mo�liwo�ci wsp�lnej akcji przeciw Ludwikowi
z atakuj�cym Francj� kr�lem Anglii Edwardem IV z domu York�w.
"B�g zechcia� zm�ci� rozum ksi�cia Burgundii i ocali� to kr�lestwo"-
pisa� Commynes. Ludwik XI zdo�a� na zje�dzie w Picquigny (1475) okupiE
si� Edwardowi IV i sk�oni� go do wycofania angielskich wojsk inwazyj-
nych.
Obie strony pope�nia�y wi�c b��dy i traci�y okazje, ale obie te� odnosi�y
sukcesy. Ludwik XI zr�cznie opanowa� zn�w niemal wszystkie miasta nad
Somm� (1470). Karol natomiast kupi� od Zygmunta Habsburga G�rn�
Alzacj� i Bryzgowi�, przekraczaj�c lini� Renu (1469). Zaj�cie Geldru
zako�czy�o skupianie Niderland�w pod w�adz� burgundzk� (1472). Teraz
Karol osi�gn�� po��czenie po�udniowej (burgundzkiej) i p�nocnej (nider-
landzkiej) cz�ci swego imperium przez okupacj� ksi�stwa Lotaryngii (1475).
Wydawa�o si�, �e bliski ju� jest realizacji planu podniesienia swego pa�stwa
do rangi kr�leslwa.
Jednak�e karta si� odwr�ci�a. Wyprawa Karola Zuchwa�ego przeciw
Szwajcarom zako�czy�a si� dwiema pora�kami pod Granson i pod Mo-
rat (1476). Bitni g�rale, os�oni�ci rze�b� terenu przed artyleri� burgundzk�,
pobili na g�ow� jazd� i piechot� Karola. Zachwycony Ludwik XI sowicie
dotowa� Szwajcar�w; w Niemczech narasta�y nastroje wrogie ksi�ciu
182
Burgundii; jego sojusznicy odwracali si� od niego. Niedawno zaj�te tery-
toria - Geldria, Lotaryngia - zbuntowa�y si�: ksi��� lotary�ski Rene
odzyska� sw� stolic�, Nancy. W toku walk z Lotary�czykami, wspiera-
nymi przez oddzia�y Szwajcar�w, Karol Zuchwa�y zgin�� (1477): jego
cia�o odnaleziono dopiero po dw�ch dniach, zmasakrowane przez wilki.
Wygas�a w ten spos�b w linii m�skiej dynastia burgundzka: jej dzie-
dziczk� by�a c�rka Karola, Maria.
Ludwik XI pope�ni� zn�w b��d : za =
rzuci� rozs�dny plan o�enienia del- #
fina z Mari� Burgundzk� i zdecy- #
dowa� si� wyw�aszczy� j� po prostu #
z dziedzictwa. Powr�ci�a do dome-
ny Burgundia; zaj�to Franche-Com- ,#
te; na p�nocy Francuzi opano-
wali Artois i cz�� Hainaut. Nie
uda�a si� natomiast pr�ba odzyska-
nia Flandrii, cho�by tylko francu-
skiej (Lille-Douai). Flandria i Nider-
landy pozosta�y przy Marii Burgun-
dzkiej, kt�ra zawar�a ma��e�stwo
z synem cesarza Fryderyka III
Maksymilianem Habsburgiem. P�-
niej dopiero okaza�o si�, jak nie-
bezpieczne by�o wpuszczenie rosn�- ###
cego w si�y domu Habsburg�w do Karol Zuchwa�y wg R.Van der Weydena
Niderland�w.
Na razie jednak pot�ga burgundzka by�a z�amana : po cz�ci dzi�ki wy-
si�kom Ludwika XI, po cz�ci wskutek niesp�jno�ci imperium burgundz
kiego. Wsparty rojalizmem poddanych, zasobno�ci� skarbu i si�� wojska,
wyzyskuj�c b��dy ksi���t i ich niepopularno��, Ludwik XI zdo�a� si�
jednocze�nie rozprawi� z innymi domami ksi���cymi. Niekt�rzy ksi���ta
i baronowie wygin�li w wojnach, dali g�ow� na szafocie lub poszli do
wi�zienia: to pozwoli�o rozbi� pot�g� m. in. ksi���t d'Alenqon i hrabi�w
d'Armagnac. Z dziedzictwa swego wuja, "dobrego kr�la Rene", kt�ry
by� ksi�ciem Anjou, tytularnym kr�lem Sycylii (Neapolu) i hrabi� Pro-
wansji, Ludwik XI zagarn�� Anjou, Bar-le-Duc, a nieco p�niej (1481)
i Prowansj�. Ta ostatnia pi�kna prowincja od XIII w. nale�a�a do linu
andegawe�skiej Domu Francji, ale by�a ziemi� cesarsk�. Po zaj�ciu Pro-
wansji przez Ludwika XI stan prawny by� tu niejasny, dopiero jego na-
st�pca anektowa� j� do Korony (148G). Wystrzega� si� natomiast Ludwik XI
183
podtrzymywania roszczeli do kr�lestwa Neapolu, tytularnej sukcesji
po kr�lu Rene.
Pozosta�y jeszcze niekt�re domy ksi���ce, os�abione lub uleg�e. M�-
ska linia ksi���t Bretanii by�a ju� na wymarciu. Szef domu orlea�skiego,
Ludwik, zi�� kr�la, mia� p�niej sam zosta� kr�lem jako Ludwik XII.
Starsza linia Bourbon�w by�a dla kr�la pozyskana. Umocni� si� dom
de Foix, gdy przypad� mu tron kr�lestwa Nawarry, ale i on w linii m�-
skiej by� na wymarciu. Nad gruzami pot�gi ksi���t, tak jeszcze niebez-
piecznej w dobie "wojny dobra publicznego", zatriumfowa�a w�adza
monarchy. Karol Zuchwa�y nazywa� Ludwika XI paj�kiem snuj�cym
cierpliwie sieci. Ugrz�z�y w nich ambicje wielkich dom�w feudalnych.
Cen� tego zwyci�stwa by�o okrucie�stwo kar za nielojalno�� wobec kr�la,
twarde egzekwowanie pos�usze�stwa funkcjonariuszy, trudny do ud�wig-
ni�cia ci�ar podatkowy.
Pr�cz nabytk�w poczynionych na koszt ksi���t Ludwik XI zdo�a�
pozyska� na po�udniowym zachodzie hrabstwo Roussillon; odst�pi� je
Francji kr�l Aragonu za cen� pomocy zbrojnej. W ten spos�b powraca�
do Korony obszar utracony w XII w. i scedowany przez Ludwika �wi�tego.
Ludwik XI nie m�g� zapobiec zjednoczeniu kr�lestw Aragonu i Kastylii:
za Pirenejami wyros�a pot�ga, kt�ra w przysz�o�ci mia�a zagrozi� Francji.
Mi�dzynarodowa pozycja Francji by�a jednak u schy�ku rz�d�w Lud-
wika XI wysoka. Na tle wojny domowej w Anglii i rozbicia politycznego
Niemiec i W�och Francja wyr�nia si� terytorialn� i ustrojow� konsoli-
dacj�. To ju� nowo�ytna monarchia narodowa.
PRZEMIANY SYTUAClI SPO#ECZNEJ
Zniszczenia wojenne, mordy, zarazy, g�ody, migracje ludno�ci w dru-
gim etapie wojny stuletniej zmniejszy�y obszar upraw i produkcj� roln�.
Jednak�e zaciek�a pracowito�� ch�opa i si�a regeneracji gospodarstwa
ch�opskiego pozwala�y zabli�nia� rany stosunkowo szybko. Uspokoje-
