Zale¿nie wówczas od tego, który z tych
obowi¹zków zosta³ naruszony i czego dotyczy niewykonanie lub nienale¿yte
wykonanie zobowi¹zania przez d³u¿nika, dowód zwalniaj¹cy d³u¿nika mo¿e
przedstawiaæ siê inaczej. Raz jako dowód zmierzaj¹cy do wykazania przyczyny
postronnej nieosi¹gniêcia zamierzonego przez strony rezultatu; drugi raz jako dowód
braku winy, a i to, ilekroæ chodzi o naruszenie obowi¹zku starannego dzia³ania - po
wykazaniu przez wierzyciela, ¿e nast¹pi³o niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie
zobowi¹zania, poniewa¿ zachowanie siê d³u¿nika by³o obiektywnie naganne.
Zob. interesuj¹cy stan faktyczny orz. SN z 2 II 1956 r., OSPiKA 1966, poz. 59,
z glos¹ W. Czachórskiego.
W odniesieniu do ca³oœci tej spornej problematyki - zob. G. Domañski:
Koncepcja zobowi¹zañ rezultatu starannego dzia³ania a odpowiedzialnoœæ
kontraktowa w prawie francuskim, St. Cywil. 1972, t. XX oraz: Z problematyki
podstawowych za³o¿eñ odpowiedzialnoœci cywilnej d³u¿nika (art. 471 k.c.), RPEiS
1973, z. 2; zob. tak¿e T. Dybowski: (w) System, t. III, cz. 1, § 11, VI i tam cyt. lit.; T.
Pajor: Odpowiedzialnoœæ d³u¿nika..., s. 285 i n.
Na ogó³ bior¹c, d³u¿nik mo¿e skutecznie zas³aniaæ siê przed roszczeniami
odszkodowawczymi wierzyciela przez wykazanie, ¿e wykonanie lub nienale¿yte
wykonanie zobowi¹zania nast¹pi³o z przyczyn, które obci¹¿aj¹ wierzyciela. Jest to
bowiem równoznaczne z wykazaniem okolicznoœci, za które d³u¿nik nie ponosi
odpowiedzialnoœci.
Co do przyczynienia siê wierzyciela do wyrz¹dzenia mu szkody - maj¹
zastosowanie ogólne zasady (zob. art. 362 k.c.). Ciê¿ar dowodu w materii
przyczynienia siê wierzyciela obci¹¿a d³u¿nika.
VI. Odszkodowanie w ogólnoœci - odes³anie.
W przypadku niewykonania lub nienale¿ytego wykonania zobowi¹zania przez
d³u¿nika wierzycielowi s³u¿¹ odpowiednie roszczenia, ich zaœ rodzaj jest zale¿ny od
charakteru zobowi¹zania, treœci œwiadczenia, konkretnych przyczyn oraz stopnia
niewykonania lub nienale¿ytego wykonania zobowi¹zania.
Z punktu widzenia iloœciowego - niewykonanie lub nienale¿yte wykonanie
zobowi¹zania mo¿e dotyczyæ jego ca³oœci lub czêœci. Z punktu widzenia
jakoœciowego - mo¿e odnosiæ siê do niewykonania zobowi¹zania we w³aœciwym
czasie, mo¿e dotyczyæ jakoœci œwiadczenia, miejsca jego wype³nienia, wad
œwiadczenia w odniesieniu do jego przedmiotu itd.
Ilekroæ wierzyciel z tych czy innych przyczyn nie nastaje na przymusowe
wykonanie zobowi¹zania lub nastawaæ na nie nie mo¿e (np. z powodu niemo¿liwoœci
œwiadczenia), albo gdy nie wchodz¹ w rachubê inne œrodki prawne przyznane
wierzycielowi, s³u¿y mu w zasadzie - przy istnieniu przes³anek okreœlonych wy¿ej w
pkt. III - roszczenie o naprawienie poniesionej szkody.
Zagadnienia zwi¹zane z okreœleniem odszkodowania jako przedmiotu
œwiadczenia d³u¿nika zosta³y bli¿ej wyjaœnione w § 14. Je¿eli wysokoœæ
odszkodowania nie jest okreœlona przez przepisy szczególne lub umowê stron (zob.
tak¿e przepisy o karach umownych), znajduj¹ w tej materii zastosowanie ogólne
regu³y art. 361-363 k.c. Odszkodowanie obejmuje wówczas w zasadzie pe³n¹
szkodê w granicach tzw. pozytywnego interesu wierzyciela.
Przepisy szczególne mog¹ siê odnosiæ zw³aszcza do odpowiedzialnoœci za
przewóz kolejowy, lotniczy, morski itp., za przesy³ki pocztowe; co do osób
utrzymuj¹cych zarobkowo hotele i podobne zak³ady - zob. art. 849 k.c.; co do
odsetek za opóŸnienie w spe³nieniu œwiadczenia pieniê¿nego - zob. art. 481 k.c.; co
do kar umownych - zob. ni¿ej § 53.
§ 50. Niemo¿liwoœæ œwiadczenia
Mo¿e siê zdarzyæ, ¿e ju¿ po powstaniu zobowi¹zania œwiadczenie d³u¿nika
stanie siê niemo¿liwe do wykonania. Jest to tzw. nastêpcza niemo¿liwoœæ
œwiadczenia - zob. wy¿ej § 10, IV.
Zob. nadto B. Lewaszkiewicz-Petrykowska: Niemo¿liwoœæ œwiadczenia
nastêpcza, SPE 1970, t. IV oraz J. D¹browa: (w) System, t. III, cz. 1, § 63 oraz Z.
Radwañski: Zobowi¹zania, 1995, rozdz. VII, § 27, pkt II; zob. te¿ K. Kruczalak:
Niemo¿liwoœæ œwiadczenia w prawie zobowi¹zañ, Gdañsk 1981 oraz ten¿e: Skutki
niemo¿liwoœci œwiadczenia wed³ug prawa cywilnego, Warszawa 1983, s. 11 -65 i
102-166.
Skutki prawne wynikaj¹ce z takiej niemo¿liwoœci nie s¹ jednakowe. Wyró¿niæ
tu nale¿y dwie sytuacje.
1. Je¿eli niemo¿liwoœæ œwiadczenia jest nastêpstwem okolicznoœci, za które
d³u¿nik ponosi odpowiedzialnoœæ, znajduje zastosowanie ogólna regu³a art. 471 i n.
k.c. Obowi¹zek œwiadczenia przemienia siê wówczas w obowi¹zek naprawienia
szkody wynik³ej z niewykonania lub nienale¿ytego wykonania zobowi¹zania.
Odszkodowanie obejmuje w zasadzie pe³n¹ szkodê w granicach tzw. pozytywnego
(dodatniego) interesu wierzyciela.
Osobne unormowanie tej kwestii poza zakresem ogólnych zasad odpo-