Same sukcesy, żadnych porażek. Otóż nie. W tej walce, bo była nią w istocie, PPS straciła wielu towarzyszy. Na śmierć, syberyjską katorgę, wie-loletnie zesłania i ciężkie więzienia skazani byli m.in.: Bolesław Czarkowski, Maksymilian Horwitz, Rajmund Jaworowski, Feliks Konn, Ludwik Kulczycki, Jan Kwapiński, Bolesław Limanowski, Aleksander Malinowski, Romuald Mielczarski, Józef Mirecki, Stefan Okrzeja, Kazimierz Pietkiewicz, Ksawery Prauss, Aleksander Prystor, Jan Rutkiewicz, Feliks Sachs, Walery Sławek, Jan Stróżecki, Aleksandra Szczerbińska – żeby wymienić tylko co bardziej znanych działaczy. Ilu ucierpiało takich, o których zapomniała historia?
28 października 1899 r., w Łodzi przy ul. Wschodniej 19/4, wynajmują mieszkanie państwo Dąbrowscy. 3 grudnia kolporterzy wynoszą stamtąd pierwsze paczki z 34 numerem „Robotnika”. Powodem do przeniesienia tam drukarni z Wilna było – jak pisze Piłsudski (15 listopada do Wojciechowskiego w Londynie) – „łamanie wszelkich praw i prawidełek konspiracyjnych” wobec ospałości policji. Taka sytuacja stała się niebezpieczna. W
kolejnym liście (7 stycznia 1900 r.) do Wojciechowskiego pisze o masowych aresztowaniach w Warszawie i aktywności szpiclów: „wszędzie ich pełno, wygląda, jakby fioły (żandarmi, nazywani tak od fioletowych wypustów przy mundurach) chciały urządzić porząd-ną brankę” .
19 lutego z Warszawy do Łodzi przyjeżdża Aleksander Malinowski, członek CKR.
Jest obserwowany. Dwudziestego pierwszego spotyka się przy Wschodniej z Piłsudskim.
Tego samego dnia późnym wieczorem zostaje aresztowany na dworcu w Łodzi. O godz. 3
w nocy do mieszkania Piłsudskich wchodzi policja. Silna eskorta żandarmów i więzienie przy ul. Długiej do 17 kwietnia. Potem X pawilon Cytadeli w Warszawie i ciągnące się miesiącami przesłuchania. 15 grudnia Piłsudski zostaje przewieziony do Petersburga i osa-dzony w zamkniętym, pilnie strzeżonym szpitalu dla obłąkanych, zwanym szpitalem Mi-kołaja Cudotwórcy. Jak do tego doszło. Do Cytadeli i odwrotnie szły grypsy, w których wybitny psychiatra dr Rafał Radziwiłłowicz, brat Oktawii Żeromskiej, słał Piłsudskiemu informacje opisujące objawy idiosynkrazji. Następnie Maria Paszkowska z Kasy Pomocy Więziennej prosi o zbadanie aresztanta przez psychiatrę. Rosyjskim specjalistą w tej dzie-dzinie był w Warszawie dr Iwan Szabasznikow, uważający się za Sybiraka. Jak nietrudno było przewidzieć, już podczas pierwszego badania rozmowa potoczyła się o znanej Piłsudskiemu skądinąd Syberii. Orzeczenie Szabasznikowa, który od razu poznał się na symulo-waniu choroby, brzmiało: „stan psychiczny – groźny! Psychosis hallucinatoria acuta!” A o wszystkim pomyślał, wszystko zaaranżował Aleksander Sulkiewicz. W Petersburgu nakło-nił świeżo upieczonego adepta Wojskowej Akademii Medycznej Władysława Mazurkie-wicza do szukania pracy w szpitalu Mikołaja Cudotwórcy, mimo że ten był lekarzem chorób skórnych i wenerycznych. Wbrew pozorom nie było to szaleństwem, gdyż dyrektorem Szpitala był Polak dr Bronisław Czeczot. Tak więc, kiedy lekarz dyżurny Mazurkiewicz
kazał wieczorem 14 maja 1904 r. sprowadzić do swego gabinetu Piłsudskiego, bramy szpitala jakby się uchyliły. W przebraniu obaj opuścili gmach wyjściem dla personelu i dwukrotnie zmieniwszy dorożki dojechali do umówionego miejsca na Wasilewskim Ostrowie. Tam czekał na nich Sulkiewicz. Jeszcze tej samej nocy, w mundurach urzędników komory celnej, odjechali pociągiem do Tallina.
Maria Piłsudska po 11 miesiącach więzienia w Cytadeli, zgodnie z prawem, została uznana ofiarą miłości i zwolniona za kaucją 500 rubli, musiała udać się do rodzinnego Wilna.
Piłsudski z Sulkiewiczem, a w ślad za nimi Mazurkiewicz, przez Rygę, Wiaźmę, Chełm i Kijów szczęśliwie dojechali do Lwowa. Na Polesiu, koło Żytkowic, do uciekinierów dołączyła Maria Piłsudska, która razem z mężem 20 czerwca 1901 r. zamieszkała we Lwowie w gościnnym domu państwa Jodków przy ul. Mickiewicza. Stąd popłynęła szeroko korespondencja przygotowująca wznowienie pracy sparaliżowanej przez kilkanaście miesięcy organizacji.
Pierwsza sztabowa narada odbyła się 16 listopada w Londynie, dokąd Piłsudscy przy-bywają z zamiarem spędzenia tam Świąt Bożego Narodzenia i poddania się wszechstron-nym badaniom lekarskim. Od grudnia do kwietnia 1902 r. rekonwalescent Piłsudski zajmuje się pisaniem artykułów do „Przedświtu” i wydawanego w Genewie rosyjskiego pisma „Swoboda”.
W chwili nadejścia wiadomości o aresztowaniu w Kijowie Ksawerego Praussa zwią-
zanego z redagowanym tam „Robotnikiem” i Jana Miklaszewskiego kierującego przemy-tem bibuły do Galicji, Piłsudski postanawia zająć się sytuacją partii w kraju. 16 kwietnia przybywa do Krakowa, dwudziestego pierwszego wyjeżdża do Lwowa, stamtąd jedzie do Wilna, gdzie porządkuje sprawy rodzinne w związku ze śmiercią (15 kwietnia) ojca. Podczas spotkań ze starymi towarzyszami po raz pierwszy poznaje w Wilnie Walerego Sław-ka, który pomaga mu w przygotowaniu lV Zjazdu PPS-u, wyznaczonego na połowę czerwca. Istotną zmianą wprowadzoną podczas zjazdu było powołanie Komisji Wykonaw-czej jako stale funkcjonującego organu PPS-u. W Lublinie zapadła też decyzja o wydawa-niu pisma zatytułowanego „Walka”, a przeznaczonego dla Litwinów.
Do końca 1902 r. Piłsudski zajmuje się odbudową sieci łączności, organizacją punktów przerzutowych bibuły i przeniesieniem Redakcji „Przedświtu” z Londynu do Krakowa. Gdy już się z wszystkim uporał, powraca do pióra. „Przedświt”, „Walka”, „Robotnik”
i ciągłe drążenie umysłów. Z Krakowa, który uczynił swoją bazą i skąd udawał się w liczne rozjazdy, postanawia wraz z małżonką latem 1903 r. przenieść się do Rytra. Tu właśnie powstaje „Bibuła”, a właściwie tylko jej pierwsza z zapowiadanych trzech części. Ani część druga, w zamiarze mająca traktować o „organizacyjnej i agitacyjnej stronie życia rewolucyjnego”, ani część trzecia mająca omawiać „efekty pracy rewolucyjnej i zmiany, jakie wywołuje w stosunkach społecznych”, nigdy nie zostały napisane. Galopujące zdarzenia następnych lat nie pozwalały Józefowi Piłsudskiemu zajmować się wspomnieniami.
Nie będąc w stanie Go w tym wyręczyć, możemy jedynie przyrzec wydanie kolejnej pozycji z Jego bogatej spuścizny – „Moich pierwszych bojów”.
WALKA REWOLUCYJNA W ZABORZE ROSYJSKIM
FAKTY I WRAŻENIA Z OSTATNICH LAT DZIESIĘCIU
CZĘŚĆ I
BIBUŁA