Rosja poczyniła też pewne postępy w rozwoju swej gospodarki, w miastach powstały liczne manufaktury, rozwijał się handel zagraniczny. Głównymi towarami eksportowymi były: futra syberyjskie, zboże, sól, ryby, kawior, len, olej konopny i drewno, spławiane wielkimi rzekami. Znaczną przeszkodą w kontaktach zagranicznych był brak dostępu Rosji do Bałtyku i Morza Czarnego.
Zofia wraz ze swym głównym doradca księciem Wasylem Golicynem zamierzali przejąć również formalnie władzę carską, spisek jednakże się nie udał i Zofia została zesłana do klasztoru. Pełną władzę w Rosji, jako jedyny car, przejął wtedy Piotr I.
Piotr I Wielki (1689-1725) otrzymał staranne wykształcenie, w młodości nauczył się języka holenderskiego i niemieckiego, interesowały go szczególnie zagadnienia wojskowe i techniczne. W latach 1697-98 zwiedził kraje Europy Zachodniej, gdzie zapoznawał się z osiągnięciami nauki i techniki oraz przeprowadził rozmowy w sprawie zawiązania koalicji antytureckiej. Po powrocie z rekonesansu zagranicznego Piotr I zainicjował wdrażanie szerokich reform, mających na celu unowocześnienie państwa.
130
Wprowadzane na przestrzeni wielu lat reformy dotyczyły wojska, gospodarki, administracji i finansów państwa, a także oświaty, kultury i Cerkwi prawosławnej. Ale rozpoczęto od wprowadzania zmian w zakresie obyczajowości. Np. bojarzy zostali przymuszeni do skrócenia szat i ogolenia bród. W ogóle brody mogli nosić tylko duchowni, chłopi i kupcy, ci ostatni za specjalną opłatą. Natomiast Cerkiew prawosławna została ostatecznie podporządkowana państwu rosyjskiemu, które w ten sposób przejęło kulturową tradycję Rzymu i Bizancjum, a car rosyjski stal się cesarzem wschodniorzymskim.
Jednak głównym celem, jaki wytyczył sobie Piotr I było “wyrąbanie” dostępu Rosji do ciepłych mórz, to jest do Bałtyku i Morza Czarnego. Już w 1696 r. urządził wyprawę wojenną przeciwko Turcji i zdobył
port-twierdzę Azow, u ujścia Donu do Morza Azowskiego. Na dalszą ekspansję na wybrzeża Morza Czarnego w tym czasie Rosjanie nie mogli sobie jednak pozwolić, wobec braku na zachodzie Europy koalicjantów do wojny z Turcją.
Turcja osmańska
Na początku XVII w. Turcja nadal była wielkim imperium, obejmującym swymi granicami cały Bliski Wschód, Anatolię, Egipt, Bałkany i prawie całe Węgry. Pod jej kontrolą znajdowały się ponad to liczne państwa wasalne, jak Mołdawia, Siedmiogród, Chanat Krymski w Europie oraz Trypolitania, Tunis i Algieria w Afryce. Zaś flota turecka panowała na wschodnich akwenach Morza Śródziemnego. Choć zamieszkana przez dziesiątki narodów, wyznających różnorakie religie, Turcja utrzymywała jednakże swą spoistość, głównie dzięki panującej w imperium szerokiej tolerancji wyznaniowej i narodowościowej.
Państwo przeżywało natomiast permanentny kryzys władzy, polegający na intrygach pałacowych, częstych buntach i zamachach stanu, dokonywanych przez janczarów, stanowiących elitę wojskową. Nie dopuszczali oni do żadnych reform w dziedzinie wojskowości i zmieniali sułtanów według swego doraźnego upodobania. Nieustannie rosnące podatki, niezbędne na utrzymanie administracji i wojska rozległego imperium, rujnowały gospodarkę, rosła korupcja, wyludniały się miasta. Rekwizycje wojskowe i grabieże inwentarza na wsiach powodowały ruinę chłopów.
Dopiero w drugiej połowie stulecia udało się sułtanowi Mehmedowi IV (1648-87), ustabilizować rządy, uzdrowić finanse i odbudować autorytet państwa. Po-kusił się on nawet na wznowienie podbojów, zajmując wyspę Kretę oraz Podole z Kamieńcem Podolskim, po wojnie z Rzeczpospolitą w 1672 r., które Turcy utrzymali mimo klęski pod Chocimiem w listopadzie 1673 r. Natomiast w 1683 r. 180-tys. armia wielkiego wezyra Kara Mustafy ruszyła przeciwko Austrii, oblegając jej stolicę, Wiedeń. Armia ta doznała jednak sromotnej klęski w bitwie, stoczonej 12 września 1683 r., z połączonymi wojskami niemiecko-polskimi, dowodzonymi przez króla Polski Jana III Sobieskiego. Spowodowała ona załamanie się potęgi Turcji, która od tego czasu rozpoczęła swe wycofywanie się z terytoriów europejskich, co trwało wszakże jeszcze prawie dwieście lat.
Mocne pozycje Turcy zajmowali jeszcze na południu Półwyspu Bałkańskiego. Tam jednak zostali zaatakowani przez wojska Republiki Wenecji. W 1685 r. Wenecja opanowała Półwysep Peloponeski, tzw.
Moreę, i atakowała dalsze terytoria greckie. Podczas oblężenia i ostrzeliwania Aten w 1687 r. pocisk z działa armatniego trafił w świątynię Partenonu na Akropolu, w której Turcy urządzili wielki magazyn prochu. Jego eksplozja zniszczyła wiele marmurowych posągów i częściowo konstrukcję tej antycznej budowli. W 1699
r. Turcja zmuszona została do zawarcia traktatu pokojowego w Karlowicach w Wojwodinie, na mocy którego utraciła prawie całe Węgry na rzecz Habsburgów niemieckich, Podole i część Ukrainy prawobrzeżnej na rzecz Polski, a Moreę, wyspy egejskie i twierdze w Dalmacji na rzecz Wenecji. Nieco wcześniej nie oparła się też naciskowi Rosjan, którzy zdobyli Zaporoże i fort-twierdzę Azow, jaka dotąd blokowała im dostęp do Morza Azowskiego.
Afryka