Z higienicznego punktu widzenia zawartoœæ pary wodnej w powietrzu ma istotny wp³yw na komfortowy klimat pomieszczenia. Wnêtrze nosa i drogi oddechowe s¹ wyœcielone przez b³onê œluzow¹, pokryt¹ nab³onkiem rzêskowym, v-ydzielaj¹c¹ œluz. Nos, gard³o i tchawica dzia³aj¹ jak urz¹dzenia klimatyzacyjne, poniewa¿ oczyszczaj¹, ogrzewaj¹ i nawil¿aj¹ wdychane powietrze. Wskutek tworzenia siê wirów i si³y odœrodkowej w strumieniu wdychanego powietrza znaczna czêœæ py³ów jest zrzucana na b³onê œluzow¹, a nastêpnie wydalana na zewn¹trz przez pracê nab³onka rzêskowego, który dzia³a jak taœmoci¹g. Nos i tchawica pracuj¹ w sposób ci¹g³y, jak filtr oczyszczaj¹cy siê samoczynnie. Silne ukrwienie i sta³e zwil¿anie b³ony œluzowej powoduj¹, ¿e wdychane powietrze podgrzewa siê do temperatury cia³a i zwiêksza swoj¹ wilgotnoœæ. Powietrze o zbyt ma³ej wilgotnoœci, wdychane przez d³u¿szy czas, doprowadza do niekorzystnych objawów wysuszenia b³ony œluzowej dróg oddechowych. Pojawia siê uczucie suchoœci w nosie i gardle i utrudnienie mówienia. Œluz zagêszcza siê i przywiera do b³ony œluzowej. Dzia³alnoœæ systemu samooczyszczaj¹cego jest niewystarczaj¹ca.
Komfortowym przedzia³em dla wilgotnoœci pomieszczeñ mieszkalnych s¹ wartoœci w granicach 40-60%. W okresie zimowym w wyniku naturalnej wymiany powietrza zapotrzebowanie na parê wodn¹ w pomieszczeniach jest du¿e. W pomieszczeniach ma³ych, do 50 m3, powinno ulec wyparowaniu oko³o 101 wody w ci¹gu doby, w pomieszczeniach wiêkszych, jak sale szkolne, iloœæ ta powinna byæ przynajmniej 2-krotnie wiêksza. Z tych danych wynika, ¿e œrodkami nieskutecznymi s¹ ró¿ne urz¹dzenia do odparowywania wody, ustawiane na grzejnikach, których wydajnoœæ okreœlona jest na 20-100 ml/h. Skutecznie zaœ dzia³aj¹ bêd¹ce w sprzeda¿y nawil¿acze, rozpylaj¹ce wodê, i nawil¿acze parowe.
W powietrzu atmosferycznym, zw³aszcza w pomieszczeniach zamkniêtych, odpowiednia zmiana parametrów, takich jak temperatura, wilgotnoœæ, ruch powietrza mo¿e dawaæ jednakowe wra¿enie cieplne odbierane przez organizm. Wobec tego wprowadzono kilka wskaŸników, które w sposób syntetyczny okreœlaj¹ mikroklimat pomieszczeñ mieszkalnych, szkolnych i zak³adów pracy. Najwa¿niejszym z nich jest temperatura efektywna.
Temperatura efektywna (ET) jest umownym kompleksowym wskaŸnikiem wra¿eñ cieplnych, wilgotnoœci i ruchu powietrza. Mo¿na to zapisaæ nastêpuj¹co:
ET = f(tp, Wp, Vp),
gdzie: tp, Wp, Vp oznaczaj¹ odpowiednio temperaturê, wilgotnoœæ i prêdkoœæ ruchu powietrza.
Temperatura efektywna zale¿y od warunków geograficznych, a tak¿e od wieku, p³ci i rasy. Wyznacza siê j¹ w specjalnych komorach klimatyzacyjnych, przy odpowiednio zaprogramowanych wartoœciach temperatury, wilgotnoœci i prêdkoœci ruchu powietrza. £¹czne dzia³anie tych trzech parametrów w ró¿
47
nych kombinacjach, okreœlono jako jednakowe wra¿enie cieplne odczuwane przez badanych, i oznaczono jako wartoœci ET.
Temperaturê efektywn¹ (t.ef.) ustalono w dwóch wersjach:
~ temperatura efektywna normalna dla osób ubranych w typowe ubranie, ~ temperatura efektywna podstawowa dla osób obna¿onych do pasa.
Na podstawie licznych doœwiadczeñ dotycz¹cych oceny zmiennych warunków mikroklimatycznych przez badaczy ustalono przedzia³ komfortu temperatur efektywnych: 17,2°-21,2° t.ef.
Poniewa¿ postaæ analityczna funkcji f nie jest okreœlona, wartoœci temperatury efektywnej podstawowej i normalnej odczytujemy z normogramów lub odpowiednich tabel.
4.2. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
4.2.1. Gazowe zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
Powietrze jest mieszanin¹ azotu - 78,7 %, tlenu - 21 %, gazów szlachetnych - 0,96%, dwutlenku wêgla - 0,035% oraz pary wodnej o œredniej zawartoœci 0,5%. Zmiany w sk³adzie gazowym powietrza mog¹ dotyczyæ nie tylko normalnych sk³adników, ale tak¿e substancji wytworzonych antropogenicznie. Powoduj¹ one zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i pomieszczeñ zamkniêtych, maj¹ce œcis³y zwi¹zek ze stanem zdrowia.
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego dzielimy na gazowe, py³owe i biologiczne. Wa¿nym Ÿród³em emisji zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego s¹ procesy spalania paliw sta³ych, ciek³ych i gazowych. Wskutek tego atmosfera zostaje zanieczyszczona dwutlenkiem siarki, tlenkami azotu, tlenkiem wêgla, py³em zawieszonym i opadaj¹cym, wêglowodorami i innymi produktami spalania.
Innym Ÿród³em zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego s¹ œrodki transportu zaopatrzone w silniki spalinowe. Rozk³ad zanieczyszczeñ motoryzacyjnych zwi¹zany jest z natê¿eniem ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Oprócz wymienionych tzw. Ÿróde³ emisji zorganizowanej, wystêpuje tak¿e emisja niezorganizowana. Do niej mo¿na zaliczyæ ha³dy, sk³adowiska materia³ów budowlanych i odpadów oraz powierzchnie dróg i ulic.
Do g³ównych Ÿróde³ zanieczyszczaj¹cych powietrze atmosferyczne w Polsce nale¿¹ zak³ady przemys³owe (60-70%), kot³ownie osiedlowe i indywidualne paleniska domowe (15-20%), transport, g³ównie samochodowy (10-15%). Emisja S02 wynosi³a w latach osiemdziesi¹tych oko³o 4 mln ton rocznie. Szacuje siê, ¿e oko³o 40% jest przenoszone do innych krajów europejskich, a 20% nad Ba³tyk. Równoczeœnie w Polsce rocznie jest deponowane oko³o 1,5 mln ton SOZ
48
T i³a 4.2. Dopuszczalne stê¿enia niektórych zanieczyszczeñ w powietrzu atmosferycznym (Dz.U. mr 1 ~ poZ. 92, 1990)
Dao (wg/i') Dza (wg/ma) De (wg/ma)
Substancja obszary obszary obszary
spec. chron.* spec. chron.* spec. chron.*
~~:. utlenek siarki 600 250 200 75 32 I 1
';'.:nki azotu (NOZ) 500 150 150 50 50 30
g'':nek wêgla 5000 3000 1000 500 120 61
3=;uor 30 10 10 3 1,6 0,4
amoniak 400 100 200 50 51 13