Przekonanie o ci¹g³oœci dziejów usprawiedliwia³o ³¹czenie i mieszanie realiów rozmaitych epok, czasów i miejsc. Okolicznoœci sobie wspó³czesne pisarze sytuowali w czasach odleg³ych, i odwrotnie, zdarzeniom aktualnym przypisywali motywacje wyprowadzane z przesz³oœci. Wynika³a st¹d postawa najdalej posuniêtego liberalizmu w stosunku do Ÿróde³ pisanych, przejawiaj¹ca siê interpolowaniem tekstów, uk³adaniem i dodawaniem do nich rzekomo autentycznych dokumentów, listów lub przemówieñ.
Drugi okres rozwoju dziejopisarstwa œredniowiecznego rozpocz¹³ siê w wiekach
XI i XII. Stulecia te przynios³y wzrost i rozkwit znaczenia tej ga³êzi piœmiennictwa.
104 Do znanych kronikarzy dojrza³ego œredniowiecza nale¿¹ m.in. Siegbert z Gembloux,
VIII. Dziejopisarze. 1. Œredniowieczne dziejopisarstwo europejskie
Orderyk Vitalis (Historiae ecclesiasticae libri XIII — Trzynaœcie ksi¹g dziejów koœcielnych), William z Malmesbury (De gestis regum Anglorum — O czynach królów angielskich), Otto z Freising (Gêsta Friderici Primi imperatoris — Dzieje cesarza Fryderyka I), Henryk z Huntingdon (Historia Anglorum — Dzieje Anglików) oraz póŸniejsi nieco: Radulf z Diceto, Sikard z Kremony, Godfryd z Viterbo, Roger z Wendover czy Mateusz Paris. Z uwagi na Ÿród³ow¹ wartoœæ w odniesieniu do najdawniejszych dziejów Polski, a zw³aszcza do okresu panowania Boles³awa Chrobrego, wymienimy osobno pisan¹ w latach 1012-1018 Kronikê (Chronikon) niemieckiego autora, biskupa Thietmara, informatora przewa¿nie wiarygodnego, choæ niechêtnego naszemu narodowi i w zwi¹zku z tym czêsto tendencyjnego.
Kronikarstwo dojrza³ego œredniowiecza podtrzyma³o i rozwinê³o wszystkie istotne w³aœciwoœci historiografii ukszta³towanej w poprzednim okresie, jednak¿e mo¿na w nim dostrzec wa¿ne — choæ nie naruszaj¹ce ca³oœci systemu — innowacje. W zwi¹zku z ogólnymi przeobra¿eniami mentalnoœci spo³ecznej uleg³ zmianie stosunek historyków do przekazów Ÿród³owych. Pisz¹cy móg³ teraz zajmowaæ wobec Ÿróde³ postawê bardziej krytyczn¹ i samodzieln¹: porównywa³ je miêdzy sob¹, dokonywa³ ich oceny, a w wypadku rysuj¹cych siê sprzecznoœci uzgadnia³ ró¿norakie relacje. Postêpowanie tego rodzaju wp³ywa³o na pewne os³abienie roli autorytetów. Mieœci³o ono w sobie zal¹¿ek przysz³ej krytyki tekstu, stwarzaj¹c jednoczeœnie przes³anki stopniowego wykluwania siê pogl¹du, w pe³ni uformowanego daleko póŸniej, i¿ przesz³oœæ mo¿e byæ dostêpna poznaniu na mocy odpowiednich procedur badawczych.
W zwi¹zku ze stabilizowaniem siê politycznej mapy Europy i krystalizowaniem siê organizmów pañstwowych dziejopisowie wyraŸniej ni¿ poprzednio stawali siê reprezentantami swych suwerennych pañstw oraz rz¹dz¹cych nimi dynastii monarszych, co kolidowa³o z uniwersalistycznymi ideami i d¹¿eniami politycznymi zarówno papiestwa, jak i cesarstwa. Znaczenie pañstwa ros³o w sposób widoczny. Bêd¹c organizmem politycznym i terytorialnym, uzyskiwa³o ono w œwiadomoœci wspó³czesnych znamiona sakralne; sankcjê bosk¹ posiada³a tak¿e w³adza monarsza. Zale¿noœæ historyków od rz¹dz¹cych i ich podleg³oœæ wobec w³adzy pañstwowej sprzyja³a tendencjom separatystycznym i narodowoœciowym, przygotowuj¹c grunt dla postaw patriotycznych, wyra¿aj¹cych siê zw³aszcza w apologii przesz³oœci kraju oraz dynastii rz¹dz¹cej.
Na dziejopisarstwo europejskie wieków œrednich z³o¿y³y siê ró¿ne formy piœmiennictwa, wœród których miejsce uprzywilejowane zajmuje kronika, a obok niej wymienia siê zazwyczaj roczniki (annales) oraz ¿ywoty (vitae). Roczniki — jak ju¿ wspomniano — sk³ada³y siê z krótkich informacji o wydarzeniach pañstwowych, koœcielnych lub dynastycznych, przyrastaj¹cych w porz¹dku czasowym.
Na ¿ywotopisarstwo œredniowieczne sk³ada³y siê zarówno vitae osobistoœci œwieckich, jak te¿ biografie dostojników koœcielnych oraz œwiêtych i mêczenników, tworz¹c tzw. hagiografiê.
Form¹ zas³uguj¹c¹ na szczególn¹ uwagê s¹ gêsta, bêd¹ce opowiadaniami o czynach cesarzy, królów, ksi¹¿¹t, wodzów, a niekiedy tak¿e osób duchownych. Gatunek ten, zwany te¿ res gestae (gr. praxeis), wywodzi³ siê z piœmiennictwa staro¿ytnego 1 legitymowa³ siê odleg³¹ genealogi¹. Tak np. niezachowane Prdxeis (Dzieje) Aleksandra Wielkiego spisa³ jego nadworny historiograf Kallisthenes, a póŸniej inni autorzy staro¿ytni, wœród nich zaœ historyk wczesnego cesarstwa Kurcjusz Rufus. W piœmiennictwie chrzeœcijañskim gêsta ³atwo przesyca³y siê treœciami hagiograficz- 105
Cz. I. Piœmiennictwo ³aciñskie w Polsce do koñca XII wieku
VIII. Dziejopisarze. 2. Gali Anonim: Kronika
Wrêczanie kroniki œredniowiecznemu w³adcy, miniatura francuska z XIII wieku
lii
106